Overstromingen: Voorkomen en preventie

Overstromingen zijn wereldwijd een van de meest voorkomende en verwoestende natuurrampen. Ze kunnen worden veroorzaakt door verschillende natuurlijke en menselijke factoren en treffen elk jaar miljoenen mensen. In dit artikel wordt ingegaan op de oorzaken van overstromingen, de verschillende soorten overstromingen, de gevolgen voor de getroffen gebieden en de wereldwijde voorbereidingsstrategieën die momenteel worden ontwikkeld en geïmplementeerd om de gevolgen van deze rampen te voorkomen of tot een minimum te beperken.

Een overstroming is een gebeurtenis waarbij water in een gebied op een ongewone manier boven het landoppervlak stijgt. Dit kan worden veroorzaakt door verschillende natuurlijke en menselijke factoren. Overstromingen doen zich meestal voor wanneer het watervolume in een waterlichaam of op een gebied zodanig stijgt dat het niet langer kan wegvloeien, waardoor grote stukken land onder water komen te staan.

Overstromingen kunnen zich voordoen in zowel stedelijke als landelijke gebieden en kunnen uiteenlopende gevolgen hebben, van schade aan de infrastructuur tot het verlies van mensenlevens. Ze kunnen niet alleen op korte termijn verwoestingen aanrichten, maar ook op lange termijn economische, sociale en milieuschade veroorzaken.

Natuurlijke oorzaken

Er zijn verschillende natuurlijke oorzaken die tot overstromingen kunnen leiden. Deze omvatten:

• Zware regenval en plotselinge stortbuien: Intense regenval in een korte periode kan de capaciteit van rivieren en kanalen overschrijden, wat kan leiden tot overstromingen. Vooral berggebieden lopen gevaar, waar zware regenbuien snel kunnen afvloeien en rivieren kunnen doen opzwellen.
• Sneeuwsmelt: In de lente smelten grote hoeveelheden sneeuw die zich maandenlang hebben opgehoopt. Als het smeltwater sneller wegstroomt dan de grond het kan absorberen, ontstaan er overstromingen, vooral in bergdalen en langs rivieren.
• Stormvloeden en kusterosie: In kustgebieden kunnen sterke stormen, zoals orkanen of cyclonen, in combinatie met hoge waterstanden leiden tot stormvloeden. Deze brengen zeewater naar landbouwgebieden of steden en veroorzaken ernstige overstromingen.
• Tropische cyclonen: In de tropen leiden de zware regenval en winden van cyclonen vaak tot overstromingen. Vooral eilandstaten en kustgebieden lopen gevaar.

Menselijke activiteiten kunnen ook bijdragen aan de ontwikkeling en intensivering van overstromingen:

• Verstedelijking en bebouwing: in steden wordt de natuurlijke waterafvoer vaak geblokkeerd door asfalt en beton. Deze afgedichte oppervlakken verhinderen dat regenwater kan infiltreren, wat leidt tot overstromingen, vooral bij hevige regenval. Vooral steden aan de kust of in laaggelegen gebieden lopen gevaar.
• Inadequate drainage: Als drainagesystemen, zoals rioleringen of opvangbekkens voor regenwater, onvoldoende gedimensioneerd of slecht onderhouden zijn, kan dit leiden tot overstromingen.
• Ontbossing en veranderingen in landgebruik: Bossen en natuurlijke vegetatie absorberen overtollig water en voorkomen dat het in grote hoeveelheden in rivieren of waterlichamen terechtkomt. De vernietiging van bossen en de uitbreiding van landbouwgrond kunnen de waterafvoercapaciteit verminderen en zo het risico op overstromingen verhogen.

Overstromingen komen in verschillende vormen voor, afhankelijk van de oorzaken en de getroffen regio. De belangrijkste soorten zijn

• Overstromingen door rivieren: Dit type overstroming treedt op wanneer rivieren of beken buiten hun oevers treden. In de meeste gevallen is dit het gevolg van langdurige zware regenval of het smelten van sneeuw.
• Zware regenval en plotselinge overstromingen: Flash floods zijn plotselinge, intense overstromingen die vaak voorkomen in stedelijke gebieden. Ze doen zich vaak voor bij extreme regenval in zeer korte tijd, die de afvoercapaciteiten van de afvoersystemen te boven gaat.
• Kustoverstromingen: Deze overstromingen ontstaan door stormvloeden of zeespiegelstijging die gepaard gaan met extreem weer. Kustgebieden lopen vooral gevaar door de stijging van de zeespiegel als gevolg van de klimaatverandering.
• Dijkdoorbraken: In zeldzame gevallen kan de vernietiging van een dam leiden tot catastrofale overstromingen, waardoor enorme gebieden in zeer korte tijd onder water komen te staan.

Bepaalde gebieden zijn bijzonder gevoelig voor overstromingen. Deze omvatten:

• Kustgebieden: Vooral eilandstaten en ondiepe kustgebieden lopen gevaar door stormvloeden, zeespiegelstijging en overstromingen.
• Laaglandgebieden en overstromingsgebieden: Bergdalen waar rivieren doorheen stromen worden vaak getroffen door rivieroverstromingen. In veel van deze regio’s is de aanleg van infrastructuur in risicogebieden een grote uitdaging.
• Stedelijke gebieden: Door de toenemende verstedelijking en de hoge mate van bodemafdekking is het risico op plotselinge overstromingen in stedelijke gebieden toegenomen. Steden als Mumbai, New York en Jakarta worden regelmatig getroffen door dergelijke overstromingen.

Als gevolg van de klimaatverandering komen overstromingen wereldwijd vaker voor en zijn ze intenser. Door de stijging van de temperatuur neemt de verdamping toe en valt er meer regen. Tegelijkertijd smelten gletsjers en poolkappen, waardoor het risico op overstromingen in kustgebieden en laaggelegen gebieden toeneemt. Stijgende zeetemperaturen dragen ook bij aan de intensivering van tropische stormen en stormvloeden.

Gezien de toenemende frequentie en intensiteit van overstromingen hebben veel landen maatregelen genomen om zich tegen deze natuurrampen te beschermen en de gevolgen ervan tot een minimum te beperken. Paraatheidsstrategieën kunnen worden onderverdeeld in twee hoofdcategorieën: technische oplossingen en op de natuur gebaseerde oplossingen.

• Waterkeringen: Dit zijn onder andere dijken, dammen en barrières om te voorkomen dat water steden en landbouwgebieden binnendringt. Zulke maatregelen zijn vaak nodig, vooral aan de kust en in riviervalleien.
• Regenwateropvangbekkens en tunnels: Deze systemen vangen overtollig regenwater op en voeren het gecontroleerd af voordat het tot overstromingen leidt. Ze zijn vooral belangrijk in stedelijke gebieden waar de grond sterk is afgedicht.
• Infiltratiesleuven en polderbeheer: In gebieden waar het land onder zeeniveau ligt, zoals in Nederland, worden polders gebruikt om de waterbalans te reguleren. Greppels helpen om regenwater gericht op te slaan en te infiltreren.

• Renaturisatie van rivieren: Het herstel van natuurlijke rivierlopen en uiterwaarden kan de waterafvoer verbeteren en overstromingen voorkomen. Het terugbrengen van rivieren naar hun natuurlijke loop helpt om het risico op rivieroverstromingen te minimaliseren.
• Blauw-groene infrastructuur: Dit omvat de aanleg van groene ruimten en waterreservoirs in stedelijke gebieden. Planten, groene ruimtes en sponzen kunnen regenwater absorberen en infiltratie verbeteren. Groene daken en regenwatertanks zijn voorbeelden van dergelijke maatregelen.
• Sponsstad: Dit concept is gebaseerd op het idee om steden zo te ontwerpen dat ze als een spons werken en regenwater efficiënt kunnen absorberen. Speciale vloerbedekkingen, beplante daken en waterdoorlatende wegoppervlakken zorgen ervoor dat water langzamer wordt afgevoerd, waardoor afvoersystemen minder worden belast.

Het bestrijden van overstromingen vereist nauwe samenwerking tussen verschillende disciplines. Stedenbouwkundigen, landschapsarchitecten, ingenieurs en milieudeskundigen moeten samenwerken om oplossingen te ontwikkelen die rekening houden met zowel technische als ecologische aspecten. Integratieve stadsplanning moet de natuurlijke omstandigheden respecteren en tegelijkertijd voldoen aan de behoeften van de stedelijke infrastructuur.

De combinatie van overstromingsbeschermingsmaatregelen die zijn aangepast aan de respectieve lokale omstandigheden met op de natuur gebaseerde oplossingen versterkt de weerbaarheid van steden en regio’s tegen overstromingen. Een ander belangrijk element is de betrokkenheid van de bevolking. Onderwijs en bewustmaking over het overstromingsrisico en hoe ermee om te gaan zijn ook cruciaal voor duurzame preventie.

Overstromingen zijn een van de meest voorkomende natuurrampen wereldwijd en kunnen worden veroorzaakt door een verscheidenheid aan natuurlijke en menselijke factoren. Om de gevolgen van deze rampen tot een minimum te beperken, moeten zowel technische als op de natuur gebaseerde oplossingen worden geïmplementeerd. De bevordering van integratieve stadsplanning en interdisciplinaire samenwerking is cruciaal om de toenemende risico’s van overstromingen in de context van klimaatverandering tegen te gaan en de veerkracht van de getroffen gebieden op de lange termijn te garanderen.

Meer over dit onderwerp en onze STOP THE FLOOD-campagne vind je hier.