Ontwerpen met burgers

Sinds de mensen in Stuttgart in opstand kwamen tegen de verbouwing van hun treinstation, weet elke politicus dat projecten in stedelijke gebieden niet gerealiseerd kunnen worden zonder de deelname van de burgermaatschappij. Het vakgebied van de ruimtelijke ordening weet dit al langer. Maar wat betekent inspraak concreet voor het dagelijkse werk?

Het is lang geleden dat de creatie van onze steden werd toegeschreven aan individuele experts. Hoewel een blik in de geschiedenisboeken herhaaldelijk grote namen aanwijst, was de bouw van steden en stadswijken in het verleden zeker niet het werk van individuen. Steden en hun openbaar toegankelijke ruimten zijn altijd het product van vele actoren. Sinds de jaren 1980 worden burgers ook gezien als belangrijke belanghebbenden en betrokken bij besluitvormingsprocessen. Participatie is dus eigenlijk een oud onderwerp. Waarom staat het nu weer op de agenda? Op zijn laatst sinds Stuttgart 21 weten we dat burgers gehoord en vooral serieus genomen willen worden bij het ontwerp van stedelijke ruimten. Maar het is niet alleen deze negatieve druk die participatie weer centraal stelt in veel debatten. Participatieprojecten en -initiatieven, experimentele en baanbrekende ontwerpen van open ruimten door groepen uit het maatschappelijk middenveld laten ook zien dat mensen de ruimten van hun stad mee vorm willen geven.

Tot zover de theorie: maar hoe ziet de praktijk eruit? Welke rol speelt participatie in planningsprojecten voor open ruimtes? Hoe communiceren en werken ze samen met de verschillende belanghebbenden? Wat betekent dit voor het dagelijkse werk van landschapsarchitecten? Deze vragen zouden het onderwerp kunnen zijn van een onderzoeksproject. Omdat dit niet bestaat, zijn individuele beoordelingen van verschillende collega’s verzameld. Daaronder zijn zowel collega’s die de aandacht hebben getrokken door innovatieve vormen van participatie als collega’s die de afgelopen jaren hebben moeten leren dat de kwalificatie van de openbare ruimte alleen samen met veel belanghebbenden kan worden gerealiseerd.

Verrijking voor het ontwerpproces

Martin Diekmann van lad+ zegt dat het moeilijk voor te stellen is dat een nieuw plein of park wordt ontworpen of heringericht zonder participatie. Toekomstige gebruikers, d.w.z. kinderen en jongeren, worden ook betrokken bij de planning van speelplaatsen of scholen. Of er nu verborgen speciale kenmerken worden blootgelegd of abstracte wensen worden vastgelegd, fantasierijke ideeën worden vaak gezien als een verrijking voor ontwerp- en ontwerpprocessen. Conventionele participatieprocessen met volwassenen worden als minder verrijkend ervaren. Als participatie alleen plichtmatig wordt afgevinkt, d.w.z. ideeën en ontwerpen worden frontaal gepresenteerd en vervolgens becommentarieerd door burgers, is het niet ongewoon dat mannelijke gepensioneerden in „chagrijnmodus“ de sfeer domineren. Ze torpederen ontwerpen en ideeën door zich vast te pinnen op individuele aspecten, zoals het verwijderen van parkeerplaatsen of bomen. Ze zijn moeilijk over te halen om een constructieve dialoog aan te gaan of zelfs maar samen ideeën te ontwikkelen. Harald Fritz van de planningsgroep in Oberhausen schrijft dit toe aan zijn ervaring in de stedelijke ruimtelijke ordening. Daar kun je alleen kritisch reageren op suggesties. Er is geen vraag naar constructieve ideeën.

Er zijn andere benaderingen en formats nodig om saaie participatie-evenementen te veranderen in verrijkende processen. Sommige landschapsarchitectuurbureaus experimenteren zelf op dit gebied en hebben in de loop der jaren een schat aan ervaring opgedaan. Zo heeft DTP Landscape Architects onlangs met succes kinderen betrokken bij de geheime missie „speeltuin herontwerp“. Ze werden er als geheim agenten op uitgestuurd om uit te zoeken wat er op het terrein ontbrak. Ze verzamelden gevonden voorwerpen in kleine zakjes, waar ze vervolgens collages van maakten. Voor de ontwerpers was het echter veel nuttiger om de kinderen ter plekke te observeren, hun paden en bewegingspatronen te zien en met hen in gesprek te gaan. Of het nu gaat om detectivespelletjes waarbij verborgen voorwerpen worden ontdekt of om het vastleggen van abstracte verlangens zoals „blauwe pingpongtafels“, de fantasierijke ideeën van de kinderen worden gezien als een verrijking voor het ontwerp- en creatieproces. […]

Naast het bureau lad+ en de planningsgroep Oberhausen worden ook DTP Landschaftsarchitekten in het volledige artikel voorgesteld. Lees het volledige artikel in Garten + Landschaft 11/2015 – Köpfe | Fragen | Zukunftsfelder.