Olympische Spelen München 1972 – in de spiegel van de bouwmeester

De wedstrijdlocaties waren voor de Baumeister redactie bereikbaar met lokaal vervoer. De Olympische Spelen van 1972 vonden plaats voor de deur van uitgeverij Callwey in München. In het augustusnummer van dat jaar besteedde de redactie aandacht aan de Olympische locatie. We zochten het op en blikken terug. Je kunt hier ook het bijbehorende fragment uit B8/72 vinden.

Olympische locatie München – in de greep van de centrale ringweg

Paulhans Peters, lange tijd hoofdredacteur van Baumeister, was sceptisch over de toekomst van de Olympische locatie in München. „Wat zal blijven,“ merkte hij op in het augustusnummer van 1972, „is de berg puin, de paden tussen het stadion en de hallen en de parkeerplaatsen. Wordt dit het grote recreatiepark voor de bevolking van het noorden van München? Waarschijnlijk niet. De bevolking zal blijven helpen om op zondag met de auto de snelweg naar Salzburg te verstoppen.“ Zo juist als Peters was over de verkeerssituatie in het weekend op de snelweg BAB 8, zo verkeerd was hij over het Olympisch Park. 50 jaar na de opening is het park een van de favoriete wandelgebieden van München. En sinds de Olympische Spelen van 1972 is het een herkenningspunt van de stad waar bezoekers van buitenaf trots op zijn.

Maar al in 1972 stak de bouwmeester zijn vinger in een wond die tot op de dag van vandaag nog niet geheeld is: De Olympische locatie ligt nog steeds in de greep van de Mittlerer Ring en andere meerbaans verkeersaders. Dit maakt het fundamenteel anders, zoals Paulhans Peters stelde, dan bijvoorbeeld de Engelse Tuin, „die transparant, doorlatend en open is in alle zones.“ In dit opzicht is het Olympisch Park ook een kind van zijn tijd. Net als de ideeën van het CIAM-modernisme is de „autovriendelijke stad“ nog duidelijk herkenbaar in de Olympische planning voor de Spelen van 1972. Vanuit de lucht gezien zijn de enorme parkeerterreinen nog steeds een karakteristiek kenmerk van het Olympisch gebied.

Stadswandeling rond de Olympische locatie

In het augustusnummer van 1972 koos Der Baumeister voor een uitgesproken innovatieve benadering van het Olympisch gebied – niet door de gebouwen of parken te bespreken, maar door de randen van het gebied en de verbinding met de omliggende stedelijke ruimte te onderzoeken in de vorm van een foto-essay. In meer dan 100 foto’s documenteert en onderzoekt het boek de verbanden tussen het Olympisch gebied en zijn omgeving. De lezer wandelt met de fotografen rond het voormalige parade- en vliegveld op het Oberwiesenfeld. De camera legt de enorme bouwmassa’s vast die net waren voltooid.

De foto’s illustreren de schaalsprong in vergelijking met de bestaande gebouwen. Ze laten de verschillen zien tussen het kunstmatig gecreëerde nieuwe landschap en de aangrenzende woestenij en de nog voorstedelijk-landelijke gebieden in de buurt. De beelden visualiseren hoe diep de inwoners van München de transformatie van hun stad moeten hebben waargenomen.

Groei als in sneltreinvaart

Dit is vooral waar als je bedenkt dat andere grote projecten ongeveer tegelijkertijd werden gebouwd: De S-Bahn met zijn hoofdtunnel onder het stadscentrum en de U-Bahn, het hoogbouwcomplex Arabellapark en de BMW „viercilinder“ werden parallel aan de Olympische locatie gebouwd. De grote woonwijk Neuperlach stond al op de tekentafel en volgde kort daarna. Helmut Dietls eerste werk „Münchner Geschichten“ („Verhalen van München“) weerspiegelt de emotionele toestand van de bevolking van München tussen de koorts van een nieuw begin en existentiële angst. Tijdens deze periode van omwenteling verdween het provinciale München stukje bij beetje.

Versnippering van de stedelijke ruimte

Stedelijke planners zagen stedelijke groei echter in de eerste plaats als een infrastructurele taak. München kreeg niet alleen een efficiënt openbaar vervoersysteem, maar ook nieuwe wegen. Voornamelijk snelwegen. De zogenaamde Mittlerer Ring werd voltooid als een snelwegachtige autoweg. De snelwegring rond de stad werd ijverig gevorderd. Al deze bouwmaatregelen bevorderden de fragmentatie van de stad.

De Olympische locatie is hier een bijzonder goed voorbeeld van. De redactie van Baumeister gaat in het nummer Olympia in op deze stedelijke transformatie in plaats van zich te richten op de glinsterende grote gebouwen of het nieuw ontworpen landschapspark. En bekritiseert duidelijk autonome eilanden in het stedelijk weefsel zoals de Olympische locatie. „We zien het resultaat van een dergelijke planning in de voortzetting van de tendens naar functiescheiding in de hedendaagse stedelijke ontwikkeling, die ondanks alle verzekeringen van het tegendeel aan belang wint,“ stelt Paulhans Peters en diagnosticeert: „Omdat elke expert erop uit is zijn plan zo ‚clean‘ mogelijk te realiseren, ontbreken de compromissen met de buren, de drempelgebieden, de vloeiende overgangen.“

Pizza en heel koud bier

De fotoreportage over de wandeling rond de Olympische locatie gaat vergezeld van korte snapshots. Hier verandert de toon van journalistiek naar literair en wordt het architectuurtijdschrift Baumeister voor een paar pagina’s een ambitieus cultureel tijdschrift. De auteur schetst zijn reis: „Voorbij de persstad, naar het mannendorp, tussen pizza en heel koud bier op een winderige hoek.“ De foto’s documenteren de afstandelijkheid van de Olympische wijk, die in de tekst wordt beschreven.

De nieuwe grote betonnen gebouwen staan naast premoderne woon- en industriecomplexen. Hoewel de auteur expliciet ontkent deze gebouwen te laten zien „als een model om te imiteren“ of „omdat we verliefd zijn op de idylle“, kan de kritiek op de architectonische expressie van grote delen van de Olympische architectuur niet worden genegeerd. Hij noemt het „in elkaar geflanste architectuur“. Kunnen we nu al de vermoeidheid horen met de vormen van het modernisme die even later zal uitbreken in het postmodernisme? Je kunt het niet uitsluiten.

En vandaag?

Veel van de tekortkomingen die de bouwmeester in 1972 op de Olympische locatie ontdekte, bestaan nog steeds. Dit tempert de genegenheid van de inwoners van München niet. Ze vieren de 50e verjaardag van de Spelen en hun architectuur. De pijn van de verandering wordt vergeten, hoewel we ons die dringend moeten herinneren. Want de stad staat opnieuw voor de keuze om haar huidige karakter te behouden of zich opnieuw te richten op groei. De stemmen die opgaan voor nieuwe hoogbouw om nog meer bedrijven en nog meer bewoners te huisvesten, kunnen niet worden genegeerd. Ondertussen blijven alle plannen om de auto merkbaar uit München te verdringen impopulair bij politici en worden ze bij voorkeur uitgesteld naar de niet al te verre toekomst. Het zou nog wel eens 50 jaar kunnen duren voordat de versnippering van het stadslandschap verandert.

Lees de teksten van B8/72 en download het uittreksel hier: Augustus 1972 nummer.

50 jaar later: In het augustusnummer van 2022 onderzoeken we de vraag of grootschalige woningbouw een oplossing kan bieden voor de huidige uitdagingen. Hoofdredacteur Fabian Peters schrijft hier meer over in het hoofdartikel.

In augustus viert het Olympisch Park in München zijn 50e verjaardag. Onze collega’s van G+L kunnen u meer vertellen over het ontwerp van het park en de evenementen ter ere van het jubileum: Olympisch Park München