Boeien voor de kanalen
Het laatste nummer van de City Special van dit jaar, G+L 06/2020, gaat over water in de stad. We hebben dit onderwerp ook behandeld in G+L 02/18. Het artikel over het project „Living Alster in Fleetstadt“ is nog steeds het lezen waard: Hoe leeft een vis in de grote stad? Dat was de vraag die werd gesteld door zes oranje boeien in de Hamburgse Alsterfleet. Ze vestigden de aandacht op een probleem: vissen hebben nog geen habitat gevonden in de gekanaliseerde armen van de Alster. Dit zou binnenkort kunnen veranderen met een onderwaterproject van studio urbane landschaften.
De lichtgevende boeien drijven niet alleen op het kanaal als voedsel voor de geest. Schakelkettingen met bundels dood hout en vlechtwerk worden eraan verankerd om nieuwe habitats te creëren voor algen en ongewervelde waterorganismen – het perfecte voedsel voor vissen. Dergelijke kunstmatig gecreëerde onderwaterwerelden maken deel uit van een ideeëncatalogus die is ontwikkeld door de Hamburgse studio urbane landschaften en het milieukantoor Essen in de studie „Lebendige Alster in Hamburg’s Fleetstadt“.
De maatregelen zijn bedoeld om betere leefomstandigheden te creëren voor de lokale fauna en migrerende soorten zoals zeeforel, paling, zalm en lamprei, die van de Elbe naar de bovenloop van de Alster trekken om te paaien. Ze hebben te lijden onder de slecht gestructureerde oevers en bedden in de kanalen. Ze moeten zich ook aanpassen aan extreme hydrologische omstandigheden. s Avonds worden de onderwaterbewoners van de Alsterfleet bijvoorbeeld blootgesteld aan zeer sterke stromingen wanneer de Rathausschleuse-sluis wordt geopend om het waterpeil te regelen.
De milieuorganisaties Aktion Fischotterschutz, BUND Hamburg en NABU Hamburg hebben opdracht gegeven voor het onderzoek. Sinds 2011 zijn ze betrokken bij het project „Living Alster“ om de natuurlijke ontwikkeling van de Alster en zijn zijrivieren te bevorderen. In tegenstelling tot de bovenloop van de Alster, die als een groen kanaal door de wijken loopt, is het traditionele gebruik van dood hout en grind voor ecologische verbetering binnen de kanalen niet uitvoerbaar. Tot nu toe zijn er in Duitsland geen vergelijkbare projecten geweest, dus werd het planningsteam van studio urbane landschaften en Umweltbüro Essen uitgedaagd om nieuwe maatregelen te ontwikkelen om de kanalen nieuw leven in te blazen.
Het team ontwikkelde bijvoorbeeld de oranje boeien, die zijn afgestemd op de behoeften van het waterleven en volgens de studie bedoeld zijn om „beschermings-, voedsel- en kolonisatiestructuren voor de biocoenose“ te creëren. Tegelijkertijd moeten deze prototypes passen in het culturele en historische decor van de historische binnenstad van Hamburg.
Vloten als habitat
De boeien wijzen op een stukje stadsnatuur dat voorheen misschien niet als zodanig werd herkend en maken duidelijk dat de grachten niet alleen afwateringskanalen en een deel van de historische oude stad zijn, maar ook een habitat. Mensen profiteren ook van de ecologische verbetering. Volgens Sabine Rabe van studio urbane landschaften is de studie bedoeld als stof tot nadenken over hoe de grachten nieuw leven kan worden ingeblazen voor de inwoners van Hamburg. Oorspronkelijk waren het de belangrijkste routes die werden gebruikt om goederen vanuit de haven op binnenschepen te vervoeren.
Tegenwoordig worden ze, afgezien van excursieschepen, alleen nog gebruikt door inspectieboten om bruggen en muren te onderhouden. Tot nu toe waren de mogelijkheden om tijd op de oevers door te brengen beperkt. Waarom zouden de kanalen in de toekomst niet per kano bevaren kunnen worden, zoals in de studie wordt voorgesteld? De historische transportroute omvormen tot een sportieve waterverbinding is niet alleen zinvol, maar ook erg aantrekkelijk.
Mobiel groen op het water
Voordat je de historische binnenstad van Hamburg kunt herontdekken vanuit een kano, zullen andere voertuigen de Fleetalster binnenkort verlevendigen. Het planningsteam ontwerpt momenteel drijvende landschappen. Deze zullen worden geplant op schuiten uit de jaren 1960 en 1970 en door de grachten worden getrokken. Wortels steken door de bodems van de bakken het water in en zorgen voor nieuwe schuil- en foerageerplaatsen. Volgens Sabine Rabe zijn de drijvende landschappen ontstaan uit een controverse tussen de professionele kampen van natuurbescherming en monumentenzorg.
Aangezien het watergebied in de oude stad van Hamburg onder monumentenzorg valt, leek de introductie van zichtbare groene structuren op het water niet haalbaar. Het debat leidde tot het idee van mobiel groen op binnenvaartschepen als oplossing die een verrijking zou zijn voor het monument, de dieren en de mensen. Het planningsteam controleert of de reeds geplaatste testobjecten de biodiversiteit bevorderen zoals gewenst. Volgens Sabine Rabe was de ontdekking van drie alen in het vlechtwerk van de boeien tijdens de inspectie van de leeggehaalde Alsterfleet een succes.
Stromkokons als schuilplaats
Het prototype streamkokon verhoogt ook de kwaliteit van de Fleetalster als migratiecorridor. Deze futuristisch ogende betonnen schelpen, waarvan de vorm is gebaseerd op de cocons van larven van aquatische insecten, zijn ontworpen om vissen beschutting te bieden tijdens fasen van sterke stroming. Tegelijkertijd stabiliseren ze de zandige waterbodem. Sonaropnames in de stroomcocons laten zien dat vooral kleinere vissen de beschutting frequenteren. Positieve resultaten zoals deze geven een impuls aan de realisatie van verdere projecten die in de ideeënstudie zijn ontwikkeld.
Volgens Rabe is de tweede financieringsaanvraag die het planningsteam bij de Elbe Habitat Foundation heeft ingediend al goedgekeurd, waardoor de financiering van verdere testobjecten is veiliggesteld. Over het algemeen is de ecologische opwaardering van de Fleetalster ingebed in een gunstig politiek klimaat. Om een van de grootste barrières voor trekvissen weg te nemen, heeft de stad Hamburg zelfs een dure vistrap laten bouwen bij de Rathausschleuse-sluis. Deze stalen constructie past in de gevoelige historische architectonische context. Samen met andere nieuwe vistrappen handelt de Hanzestad in overeenstemming met de Kaderrichtlijn Water van de EU, die bepaalt dat de lidstaten uiterlijk in 2027 een goede ecologische toestand van hun wateren moeten bereiken.
Vloten als zwembaden
De onderwaterwerelden in de Fleetalster voldoen niet alleen aan de eisen van deze richtlijn. Ze laten ook het potentieel zien van een nieuwe kijk op waterlichamen in metropolen. De prototypes in Hamburg laten zien hoe habitats voor flora, fauna en nieuwe stedelijke open ruimten kunnen worden ontwikkeld in deze waterruimten die zijn gereduceerd tot (beschermde) infrastructuur. Als de vis inheems wordt, zullen de mensen volgen. Misschien is de visie in de ideeënstudie over zwemmen in de grachten toch niet zo utopisch. Volgens Sabine Rabe is de waterkwaliteit goed genoeg om er te zwemmen. In onze huidige vrijetijds- en recreatiecultuur is zwemmen in stedelijk water nog ver weg. Maar wie had tien jaar geleden gedacht dat wij mensen schuilplaatsen voor vissen zouden bouwen?