Kringloopeconomie in het stadsdeel Wilhelmsburg

Eind 2022 werd een gezamenlijk workshopproces gestart voor bouwkavels 14 en 15 in het stadsontwikkelingsgebied Rathausviertel Wilhelmsburg. De focus van de ontwerpen lag op het thema circulaire economie. De 1e prijs is nu uitgereikt. Lees hier meer.

Het stedelijk ontwikkelingsgebied Wilhelmsburger Rathausviertel wordt gebouwd op een totale oppervlakte van 32 hectare in de Hamburgse wijk Wilhelmsburg. Hier zijn niet alleen ongeveer 1.600 nieuwe wooneenheden gepland. In de toekomst zal hier ook ongeveer 29.000 vierkante meter commerciële ruimte te vinden zijn. Er komen ook openbare voorzieningen zoals sportcentra en kinderdagverblijven. Het gigantische project wordt mogelijk gemaakt door de IBA Hamburg en de bijbehorende GmbH. Het planningsbedrijf is namelijk niet zomaar opgeheven na de Internationale Bouwtentoonstelling 2014 in de Hanzestad, maar blijft actief en is sindsdien onder andere verantwoordelijk voor de planning en realisatie van tien nieuwe wijken. Daartoe behoort ook de stadsdeel Wilhelmsburg. Het ontwerp hiervoor werd in 2015 geleverd door DeZwarteHond en RMP Stephan Lenzen Landschaftsarchitekten, die de stedenbouwkundige en open ruimte planningswedstrijd „Wonen voor iedereen – in het centrum van Wilhelmsburg“ wonnen.

Zij ontwikkelden een nieuwe landschappelijke as met afwateringssloten – de zogenaamde wetters – die van het Inselpark naar het Ernst Augustkanaal loopt. Deze groene corridor wordt omzoomd door fietspaden en gebieden om te wandelen en te vertoeven. Verder zal de wijk een verscheidenheid aan woonmogelijkheden bieden voor mensen van alle doel- en leeftijdsgroepen en dus architectonische diversiteit. Daartoe variëren de bouwkavels in het gebied in omvang en oriëntatie. Voor de bouwkavels 14 en 15 is eind 2022 een gezamenlijk workshopproces aangekondigd over het thema hergebruik en circulariteit. Met behulp van twee workshopdata ontwikkelden de uitgenodigde deelnemende bureaus in twee fasen bouwkundige concepten voor de locatie.

Het doel was om verschillende functies te huisvesten. In principe voorzag de aanbesteding voor het stadsdeel Wilhelmsburg in gemengde functies bestaande uit commerciële, woon- en openbare voorzieningen zoals een kinderdagverblijf. De twee bouwkavels – bouwkavel 14 in het noorden en bouwkavel 15 in het zuiden – zijn verbonden door een bestaande brugstructuur. Deze structuur moest worden geïntegreerd in het totaalconcept. Het doel was echter om een zinvol, publieksgericht gebruik te integreren in de bestaande structuur. Naast deze stedenbouwkundige bepalingen lag een belangrijke focus van het proces op ontwikkeling in de zin van een circulaire economie. Hiertoe konden de deelnemende bureaus zich oriënteren op de IBA ontwerprichtlijnen. Eén bureau is nu als winnaar uit het intensieve proces gekomen. Behnisch Architekten uit München/Weimar, TREIBHAUS Landschaftsarchitektur uit Berlijn/Hamburg en knippershelbig und Transsolar Energietechnik GmbH wisten indruk te maken met hun ontwerp. Sauerbruch Hutton en Jan Wiese Architekten – beide uit Berlijn – behaalden de tweede en derde plaats.

Het proefproject in Hamburg maakt ook deel uit van het EU-onderzoeksproject CIRCuIT. De vier steden Kopenhagen, Hamburg, Helsinki en Londen hebben hun krachten gebundeld om innovatieve oplossingen te bieden voor de circulaire reorganisatie van hun gebouwde omgeving. Een van de manieren waarop het gewenste keerpunt in de bouw wordt bereikt, is door partners uit de hele waardeketen erbij te betrekken, zodat de resultaten direct kunnen worden teruggekoppeld naar het project en kennis kan worden gekoppeld.

Het winnende ontwerp voor het stadhuis van Wilhelmsburg is een proefproject voor een nieuwe manier van bouwen – volledig regeneratief en efficiënt gebruik van hulpbronnen dankzij circulaire synergieën. Om dit te bereiken richten Behnisch Architekten zich op nieuwe technologieën, innovatieve materialen en het gebruik van hernieuwbare energiebronnen. Dit alles draagt bij aan energie-efficiëntie en de optimalisatie van gebouwdiensten. Daarnaast richten de architecten zich op de gehele levenscyclus van de gebouwen en hun transformeerbaarheid. Het ontwerp voorziet bijvoorbeeld in een eenvoudige en flexibele aanpassing van de flatgroottes door eenheden horizontaal of verticaal met elkaar te verbinden via verbindingsgangen zonder dat er verbouwingswerkzaamheden nodig zijn. Het ontwerp houdt ook rekening met de verbinding en scheidbaarheid van bouwmaterialen en de verwerking van voorraad en restanten. Door de verbindingen kan het gebouw worden ontmanteld en kunnen de afzonderlijke delen opnieuw worden gebruikt. Het basisidee was het principe van het gebouw als materiaalopslag voor de toekomst. Net als een organisme evolueert het gebouw mee met de behoeften van zijn bewoners. Reduce, reuse en recycle zijn daarom meer dan alleen lege woorden in het ontwerp van Behnisch Architekten.

De open ruimte levert ook een essentiële bijdrage aan de ontwikkeling van de duurzame wijk. De verharding op het terrein moet worden verminderd en in plaats daarvan moeten natuurlijke ruimten worden ontwikkeld. De binnenhoven zullen niet worden onderbouwd om te garanderen dat boombeplantingen een plek krijgen die kan wortelen. De daken en gevels worden vergroend. Voor de bestaande brug is ook een groen trappensysteem met stadslandbouw gepland. Bovendien wordt het het „hart van de wijk“ en dient het in eerste instantie als informatiepunt en startersbox voor alle ontwikkelingen in de wijk en als expositieruimte voor circulair bouwen. Later wordt het een ontmoetingsplek voor de gemeenschap met een pergola, sanitaire voorzieningen en een keuken. Op de noordelijke binnenplaats wordt een groene, speelse topografie gecreëerd. Verder zijn er overeenkomstige open ruimtes toegewezen aan de kinderdagverblijven op beide bouwplaatsen. Het ontwerp voorziet ook in twee kleinere pocketparks op de zuidelijke bouwplaats. Voor de plantenselectie in het gebied zijn aan het klimaat aangepaste soorten gepland. Last but not least presenteert het ontwerp ook een concept voor het ontwerp van de waterkringlopen in de wijk.

Het ontwerp voor de stadhuiswijk Wilhelmsburg richt zich ook op duurzame mobiliteit. Daartoe wordt elk gebouw uitgerust met fietsparkeerplaatsen en -infrastructuur. De bouwkavels zijn grotendeels te voet bereikbaar en direct aangesloten op het openbaar vervoer met bus en trein. Hierdoor wordt privévervoer binnen de wijk vermeden. In plaats daarvan worden auto’s vanaf de Mengestraße naar een halfverdiepte parkeergarage geleid, die natuurlijk verlicht en geventileerd kan worden.

Het project Rathausviertel Wilhelmsburg laat zien hoe aantrekkelijke, aanpasbare architectuur eruit kan zien. Naast esthetische en ecologische aspecten legt het ontwerp ook de nadruk op sociale aspecten en de behoeften van de gebruikers. Dit zou kunnen leiden tot een grotere acceptatie van en identificatie met de gebouwde omgeving. Het zal spannend zijn om te zien hoe de organisatoren, architecten en bewoners het proefproject verder ontwikkelen. Het maakt nu al indruk met zijn innovatieve aanpak, waarbij de mogelijkheden van het ontmantelen van gebouwen voor hergebruik van materialen worden onderzocht. De duurzame bouw van de toekomst heeft meer van dit soort concepten voor demontabel en flexibel bouwen nodig. Uiteindelijk zullen ecologie, economie en maatschappij hier in gelijke mate van profiteren.

Een ander spannend project uit Hamburg wordt bijvoorbeeld gerealiseerd aan de Kirchenpauerkai aan de Elbe.