Invalidenpark en Tilla-Durieux-Park – Leren van de jaren 90

Landschapsarchitectuur staat aan de vooravond van verandering: terwijl het in de jaren ’90 vooral ging om esthetiek en ophef veroorzaakte met gazonsculpturen en rode kranen, probeert het vak nu antwoorden te vinden op grote uitdagingen zoals klimaatverandering, het uitsterven van soorten en landschaarste. De tijden lijken serieuzer te zijn geworden en de leuke ontwerpen uit de jaren 90 zijn niet meer van deze tijd, toch?

Lioba Lissner en Stefan Bernard, landschapsarchitecten en docenten aan de Berlijnse Hogeschool voor Toegepaste Wetenschappen (BHT), begeleidden het ontwerpproject „Leren van de jaren 90“, waarin studenten landschapsarchitectuur een semester lang de benaderingen en ontwerpen van de jaren 90 analyseerden. Samen met de docenten ontwikkelden de studenten nieuwe ideeën voor twee iconische projecten uit dat decennium: het Invalidenpark en het Tilla Durieux Park.

Is dit kunst of kan het weg?

Beide projecten belichamen de Berlijnse landschapsarchitectuur van de jaren 90, het decennium na de val van de Berlijnse Muur, toen de Duitse hoofdstad zich openstelde voor de wereld en het nieuwe. Vrijheid was het grote modewoord van die tijd en de ontwerpen van de veelal buitenlandse landschapsarchitecten waren navenant gedurfd. We spraken met vier studenten en de twee docenten van het semesterproject „Leren van de jaren 90“ over de moed van toen en de ernst van nu. We wilden erachter komen wat de studenten konden leren van de jaren ’90 en de vraag onderzoeken of het de moeite waard is om het Invalidenpark en Tilla-Durieux-Park te behouden – in lijn met de vraag: Is dit kunst of kan het weg?

Minder vrije ruimte in design

Volgens de studenten is het moeilijk om de tijden van toen te vergelijken met die van nu: parameters zoals ruimtegebrek, klimaatverandering en planningscommunicatie hebben het ontwerp veranderd in vergelijking met 30 jaar geleden. „Ik denk dat de parameters aanzienlijk zijn veranderd. Waar in de jaren 90 open ruimte was, is er nu geen open ruimte meer. Zo herkennen we het ruimtetekort in onze steden,“ zegt Leonard Kerstein, een student uit de discussiegroep. Op de vraag of het tekort aan ruimte een reden is voor het gebrek aan ontwerpmoed, of we het ons gewoon niet meer kunnen veroorloven dat projecten mislukken, antwoordt Leonard Kerstein bevestigend met een voorzichtig „waarschijnlijk wel“. Hij vermoedt ook dat de kritiek van burgers op mislukte projecten tegenwoordig groter is dan zo’n 30 jaar geleden.

Artistieke expressie staat centraal

Door de klimaatverandering zijn burgers zich ook meer bewust geworden van de planning in hun eigen buurt. „Als er tegenwoordig projecten worden gerealiseerd, zijn bewoners bezorgd dat hun ontworpen omgeving iets doet voor het klimaat,“ zegt Leonard Kerstein. Sirin Dittrich is het hiermee eens. Ze zit in haar zesde semester landschapsarchitectuur. „In de jaren negentig hadden landschapsarchitecten de drang om unieke parken te ontwerpen. De focus lag op artistieke expressie. Dat is vandaag de dag niet meer het geval. De focus ligt tegenwoordig meer op duurzaamheid.“

Tussen experiment en structurele realiteit

Maar niet alleen de kritiek en het bewustzijn over duurzaamheid veranderden sinds de jaren negentig, ook de houding van de meeste landschapsarchitecten: DS Landschapsarchitecten bijvoorbeeld, de ontwerpers van het Tilla Durieux Park, zetten hun ontwerpidee door ondanks veel kritiek. Simeon von Russow, een student landschapsarchitectuur uit het vierde semester, vindt de strijdlust inspirerend: „Eigenlijk was iedereen tegen het project en het project was een groot succes.
„Eigenlijk was iedereen tegen het project en DS Lanschapsarchitecten ondervond veel obstakels.
in de weg. Maar ze hebben tot het einde voor hun idee gevochten. Dat vind ik persoonlijk heel inspirerend. Ik denk dat dat de 90s spirit is die we kunnen meenemen uit het semesterproject.“

Sara Thiele kan het enthousiasme maar beperkt delen. Zij studeert landschapsarchitectuur in haar zesde semester en bewondert ook de inspanningen van DS Landschapsarchitecten voor het Tilla Durieux Park. Het park heeft echter een aantal tekortkomingen die volgens haar met goede communicatie voorkomen hadden kunnen worden. Zo werken de graskanten niet en is er geen rekening gehouden met het onderhoud. De discrepantie tussen experiment en structurele realiteit was een probleem bij veel projecten uit de jaren negentig, voegt student Simeon von Russow toe. Hij noemt het Schouwburgplein in Rotterdam van West 8 als voorbeeld.

Invalidenpark: State of the art landschapsarchitectuur

In tegenstelling tot het Schouwburgplein en het Tilla Durieuxpark heeft het Invalidenpark nauwelijks structurele gebreken. Het functioneert volgens de ontwerpen van Atelier Phusis en Christophe Girot. Het waterbassin met monument en de gazons, die uitmonden in een plein, mogen dan al op leeftijd zijn, ze zijn nog steeds intact. Het is geen toeval dat de studenten te maken kregen met het Invalidenpark. Docent Lioba Lissner is al sinds het begin van haar studie betrokken bij het park. In haar ogen vertegenwoordigde het project de ’state of the art‘ van de landschapsarchitectuur op dat moment en kon er niet aan getornd worden. Lioba Lissner, nu eigenaar van het bureau hochC, heeft lang gedacht dat ze eerst moest leren het Invalidenpark mooi te vinden. In feite heeft ze vandaag de dag meer te zeggen over het park dan toen ze nog studeerde.

Is een lijvig kunstwerk genoeg als enig doel?

Stefan Bernard denkt hetzelfde over het Tilla Durieuxpark. Hoewel hij zegt dat hij vrede heeft gesloten met het park, is hij verdeeld over de vraag of het park in zijn huidige vorm behouden moet blijven. „Het Tilla Durieux Park is verdeeld. Degenen die er destijds waren, verdedigen het en verklaren het als een tuinkunstwerk. Degenen die het dagelijks moeten onderhouden zien dat echter heel anders. Uiteindelijk is het park meer als sommige kunstwerken: volumineus. Dat is zijn buitengewone kwaliteit. Maar is dat genoeg voor zijn enige doel?“ Deze vraag kon tijdens de discussie niet definitief beantwoord worden. Uiteindelijk is het een balans tussen de verschillende gebruiksdoelen, zegt Lioba Lissner.

Ook interessant: Het oude Spreepark in Berlijn wordt gerenoveerd – en daarmee duurzamer.