Frankfurt: Warmtepionier in groen

In de hete zomers van 2018 en 2019 registreerde Frankfurt am Main de hoogste gemiddelde jaartemperaturen in Duitsland. Als vijfde grootste stad van Duitsland staat Frankfurt am Main ook voor de uitdaging van verstedelijking. Het is bekend dat dit ten koste gaat van groene ruimten. De stad is hier nog steeds goed mee geholpen – de helft van de gebieden is groen of blauw en er zijn ongeveer 200.000 bomen. De ligging in het Rijn-Main bekken betekent echter dat de luchtuitwisseling beperkt is. Dus hoe reageert Frankfurt op de opwarming door klimaatverandering?

Frankfurt erkent de belangrijke rol van groen en blauw bij het stabiliseren van het klimaat in de stad. „Aanpassing aan klimaatverandering is de centrale taak van toekomstige en openbare diensten in Frankfurt,„ zegt Rosemarie Heilig, hoofd Klimaat en Milieu. De stad past de beschikbare middelen aan zodat klimaataangepaste maatregelenzosnel mogelijk kunnen worden overgedragen van een stadsbreed naar een lokaal niveau.

Enerzijds vereist dit een solide gegevensbasis. Daarom bereidt Frankfurt deskundigenrapporten,modellenen simulaties voor. De „Atlas van het Klimaatplan“ bijvoorbeeld vat kennis over het stadsklimaat samen in een begrijpelijk kaartformaat en dient als basis voor beoordeling. De hittehaarden van Frankfurt zijn hier duidelijk herkenbaar: overal waar hoge zonnestraling, lage luchtverversing en een gebrek aan groen samenkomen. Dit zijn voornamelijk het bankdistrict, industriegebieden en enkele woonwijken. Daarentegen zorgen de groene gordel, het Maingroen, de rivieren en de winden uit het zuidwesten en noordoosten voor verkoeling. Aan de andere kant streeft Frankfurt een „dubbele binnenontwikkeling“ na: de verdere ontwikkeling van bebouwde binnengebieden en tegelijkertijd het verhogen van de kwaliteit van open ruimten. De stad bundelde haar expertise al in 2008 in de „Coördinatiegroep Klimaatverandering“. Dit resulteerde in de „Frankfurt Climate Change Adaptation Strategy 2.0“.

Sinds 2022 maakt Frankfurt ook deel uit van het programma„Wereldwijd duurzame gemeente Hessen“. Op basis van de zeventien duurzaamheidsdoelen van de 2030 Agenda ontwikkelt de stad een strategie die impact heeft op gemeentelijk niveau en de levenskwaliteit van haar burgers verbetert. Hiertoe analyseert „Frankfurt Green City“ bestaande duurzaamheidsactiviteiten en vat de resultaten samen in een duurzaamheidsrapport. Op basis hiervan ontwikkelt de stad vervolgens een concrete duurzaamheidsstrategie.

Laten we de maatregelen voor de duurzaamheidsdoelstelling van klimaatbescherming eens nader bekijken. Frankfurt heeft hier drie instrumenten geïnitieerd. Ten eerste organiseert de afdeling Energie regelmatig ideeënwedstrijden over het onderwerp klimaatbescherming. Ten tweedestimuleerthet Milieuagentschap het planten van nieuwe bomen met „De Geschonken Boom“ door een loofboom weg te geven bij de aankoop van een woning. Als resultaat hiervan zijn er al 1.100bomen. Ten derde is er het klimaatbevorderingsprogramma „Frankfurt Freshens Up – 50 procent klimaatbonus“. Dit ondersteunt huiseigenaren, bedrijven en woningbouwverenigingen bij het realiseren van klimaatactievemaatregelen. De stad dekt tot vijftig procent van de kosten. Dergelijke investeringen kunnen bestaan uit groene daken en gevels, ondoordringbare of zelfs openbaar te gebruiken zonwering en drinkfonteinen.

In 2023 publiceerde Frankfurt een richtlijn voor een aan het klimaat aangepast ontwerp van stedelijke pleinen. Pleinen moeten in de toekomst meer gebruikersgericht worden en verkoeling bieden op warme dagen. Burgers krijgen hier meer inspraak in. Aanpassingsschroeven„ zorgen er ook voor dat de richtlijnen gemakkelijk te implementeren zijn. Paul-Arnsberg-Platz is een referentie voor een dergelijk herontwerp.

In de strijd tegen de hittewilFrankfurt ook een „sponsstad“ worden. Hiertoe optimaliseert het de grijze, groene en blauwe stedelijke structuur en vertrouwt het op de steun van Ferdinand Ludwigs leerstoel voor groene technologieën in landschapsarchitectuur aan de TUM met het onderzoeksproject „Integrated Strategies for Strengthening Urban Blue-Green Infrastructures (INTERESS-I)„. INTERESS-I ontwikkelt bijvoorbeeld sinds 2018 strategieën, concepten, ontwerpen en concrete implementaties voor Frankfurt. De stad analyseert alle gebruiksopties, van drinkwater tot industrieel water. Voor een duurzame stadsplanning moet Frankfurt ook de koudeluchtstromen veiligstellen die het stadscentrum ventileren. Om ervoor te zorgen dat deze luchtstromen intact blijven, zijn vooral grote, aaneengesloten groene ruimten nodig. Daarom worden de bestaande en geplande stadsbomen geoptimaliseerd qua aantal, type en locatie. Maar niet alleen groen op de begane grond, ook groene daken en gevels hebben een verkoelend effect op gebouwen en hun omgeving. In de strijd tegen het hitte-eilandeffect in de stad adviseert de stad ook om oppervlakken weinig af te dichten, af te dichten en materialen met een hoog albedo te gebruiken. Een voorbeeld hiervan is de bouw van het kinderdagverblijf Sankt Philipp Neri. Het herontwerp verving asfalt door groene ruimten.

Dit jaar nam de stad een van de meest vooruitstrevende statuten in Duitsland aan voor de vergroening van eigendommen en gebouwen, het „Ontwerpstatuut voor open ruimte en klimaat“. Voortaan moeten nieuwe gebouwen en verbouwingen groen hebben op gevels, daken en voortuinen. Het statuut voor open ruimte is nodig omdat de bestaande regelgeving (bestemmingsplannen, statuten voor de bescherming van bomen, enz. Volgens David Edelmann (Groenen) zijn de verordeningen een mijlpaal. Rosemarie Heilig (Groenen) zou daarentegen meer specificaties en snelheid willen zien: „We hebben nu in drie zomers van droogte ervaren hoe sterk de stad kan opwarmen. Het enige wat kan helpen is meer groen.„ Maar er is ook kritiek. Vanuit economisch oogpunt remmen de nieuwe regels de bouwactiviteit en verhogen ze de bouwkosten. De CDU/CSU wil ook de al herziene statuten aanscherpen. Er zijn zorgen over beperkingen van eigendomsrechten. Maar moet het recht op bijvoorbeeld grind op het dak of in de voortuin niet ondergeschikt worden gemaakt aan het algemeen belang?

Wat nieuwe planningsgebieden betreft, krijgen klimaatbeschermingscriteria nu meer gewicht bij wedstrijden en planning. Bouwprojecten moeten nu een „klimaatcheck“ ondergaan en reageren op klimatologische studies. De stad maakt haarburgers ook voortdurend bewust van de aanpassing aan de klimaatverandering. Ze geeft regelmatigtransparante informatie over nieuwe maatregelen via publicaties, websites, hotlines, apps, rondleidingen en tentoonstellingen.

Helaas zijn de klimaatbeschermingsmaatregelen van Frankfurt met betrekking tot Agenda 2030 nog niet erg ver gevorderd. De stad doet ook een beroep op burgers om drinkfonteinen te installeren op openbaartoegankelijke grond. Tot nu toe zijn er echter maar een paar duidelijk herkenbare drinkwaterpuntengerealiseerd. Verder is er pas sinds dit jaar een klimaatafdeling. De nieuwe functie combineert nu de klimaatgerelateerde inhoud van de departementen milieu en energie. De tijd zal leren hoe snel daar beslissingen worden genomen en hoe de raakvlakken worden gedefinieerd.

Op buurtniveau lijkt de nieuwe wijk Europaviertel in Frankfurt een goed voorbeeld. Het is een van de eerste stadswijken in Europa die het duurzaamheidscertificaat Platinum heeft behaald – deels dankzij het positieve lokale buurtklimaat. Maar de bijbehorende Europa-Garten valt op in negatieve zin. Als een van de nieuwste parken van Frankfurt was het jarenlang gesloten vanwege juridische geschillen. Nu moet het gebied gerenoveerd worden en is het nog steeds onbruikbaar.

In het algemeen laat het verleden zien dat ondanks uitgebreide ideeën, geïsoleerde maatregelen en stimulerings- en adviesprogramma’s van de kant van de stad vaak niet genoeg zijn om klimaatbeschermingsdoelen te bereiken. De ruimte voor regelgevend ingrijpen door lokale overheden blijft beperkt. Wat kan dan wel helpen? Meer gedetailleerde wettelijke vereisten op federaal en Europees niveau zouden het gemakkelijker maken om klimaatadaptatieprogramma’s op lokaal niveau te implementeren. En vergeet niet – processen zoals „Fridays For Future“ tonen aan dat burgerbetrokkenheid ook een verschil kan maken.