Schmalkalder burgers als vloerexperts
Het ontwerp van het stadscentrum van Schmalkalden door terra.nova was een van de belangrijkste natuursteenprojecten van de afgelopen jaren. In de vakwerkstad in het zuiden van Thüringen is de afgelopen tien jaar ongeveer 21.000 vierkante meter natuursteen gelegd. Het project loopt nu ten einde en dankzij een overkoepelend concept komt alles samen.
Schmalkalden heeft een bewogen geschiedenis. Stadsplanner Peter Wich herkent dit zodra hij de luchtfoto voor het eerst bekijkt: Het historische stadscentrum groeide wild in de Middeleeuwen. Straten, steegjes en gebouwen werden simpelweg gebouwd als reactie op de vraag. Toen de stad in 2002 het ontwerp van de openbare ruimte in het oude stadscentrum in een wedstrijd uitschreef, besefte de oprichter van terra.nova landschapsarchitectuur al snel dat dit een bijzonder project voor zijn bureau zou zijn als hij het zou winnen.
En inderdaad, zijn aanpak overtuigde de jury. Wich pakt de stedelijke ontwikkeling op die hij al op de luchtfoto heeft gezien. Deze is verdeeld in twee hoofdfasen: de ontwikkeling van de oude stad en de nieuwe stad. Hij voorziet overal natuurstenen bestrating. Dit moet ook de geschiedenis van de stad zichtbaar maken: De bestrating die in de oude en de nieuwe stad wordt gebruikt verschilt in kleur en bindingontwerp en definieert zo de twee delen van de stad. In het algemeen, zegt Wich, was het doel „om deze historische stad, die al ongelooflijk rijk is aan elementen vanwege de vakwerkstructuur, niet te overdadig te maken, maar om een rustige en tegelijkertijd gedifferentieerde uitstraling te creëren.“
Voordat hij en zijn team een gedetailleerd ontwerpconcept beginnen te ontwikkelen, nemen hij en het Weimar Planbureau PAD de tijd om de bestaande stedelijke grond in detail te analyseren. Het doel is om erachter te komen welke materialen waar in het verleden zijn gelegd – en om de gebruikte materialen waar mogelijk te hergebruiken. Dit is niet overal gemakkelijk te herkennen. In de straten van Schmalkalden werden in de DDR-tijd soms kunststenen platen van groot formaat over bestaande bestrating gelegd. Later werden verkeerswegen geasfalteerd met asfalt om ze gemakkelijker begaanbaar en berijdbaar te maken. Naast de archiefstukken is de kennis van een inwoner van Schmalkalde bijzonder waardevol, herinnert Wich zich: „De geoloog had zich intensief beziggehouden met het onderwerp natuursteen in de oude stad Schmalkalde en kende de petrografische classificatie. Hij kon ons ook vertellen uit welke steengroeven in de regio deze kasseien afkomstig waren. Helaas waren de meeste al lang gesloten.“
90 procent Scandinavisch natuursteen
terra.nova ontwikkelde een algemeen bestratingsconcept voor Schmalkalden op basis van de historische bestrating. Het concept houdt ook rekening met de stadontwikkelingsfasen. Gecoördineerd met de erfgoedautoriteit en de overheidsdienst in Weimar, beperkt het de mogelijke bestratingsmaterialen in termen van kleur en oppervlakteafwerking. „De uitdaging was om natuursteen in een geschikte kleur te vinden. Het natuursteen moest echter voldoen aan de hedendaagse eisen op het gebied van weerbestendigheid en begaanbaarheid,“ zegt Wich. Deze eis, evenals financiële aspecten, is de reden waarom 90 procent Scandinavisch natuursteen werd gebruikt in de eerste drie bouwfasen, met een klein aandeel Chinees natuursteen.
Qua petrografie en kleur lijkt het materiaal erg op de plaatselijke basalt-, diabaas-, zandsteen- en conglomeraatsteensoorten die destijds werden gebruikt. Zo is een roodachtig gekleurd materiaal dat bestaat uit lokale Fambach rode zandsteen erg gevoelig voor verwering. Daarom werd het vervangen door kwartsiet uit Scandinavië met bijna dezelfde kleur. Wich benadrukt echter dat de planners waar mogelijk bestaand materiaal of door de stad opgeslagen materiaal hergebruikten. Dit was alleen al om ecologische redenen logisch.
Een wilde lay-out in de oude stad, een georganiseerde rij lay-out in de nieuwe stad
Het oude stadscentrum van Schmalkalden, willekeurig ontstaan, onregelmatig en kronkelig, is gegroepeerd rond de stadskerk. Straten en pleinen met verschillende ruimtelijke profielen wisselen elkaar af. Hier heeft terra.nova een tapijt gelegd van een mengsel van bruin-roodbruin graniet en granodioriet met een gezaagd en gevlamd oppervlak in een wild patroon. Wich benadrukt de trapeziumvormige Altmarkt als centrale plek van het openbare leven met een omlijsting van fijnkorrelige natuurgranietplaten. Rond de stadskerk maakt de bestrating een stukje geschiedenis van Schmalkalden zichtbaar. „Vandaag ligt daar een opnieuw aangebrachte leesbestrating, die we hebben laten sorteren en opnieuw hebben uitgehouwen en die werd ontdekt tijdens archeologische opgravingen,“ zegt Wich.
De nieuwe stad daarentegen, die al is aangelegd volgens een regelmatig stadsplan, met rechte straten en een orthogonaal ontwerp, zal worden geplaveid met antracietkleurig graniet en granodioriet. De stenen worden in ordelijke rijen gelegd en hebben ook een gezaagd en gevlamd oppervlak. Wich legt het concept achter de herinrichting uit: „Door verschillende materialen te kiezen en ze op verschillende manieren in de oude en nieuwe stad te leggen, laten we de verschillende tijdperken zien zonder dat Schmalkalden ‚uit elkaar valt‘. We willen niet de nadruk leggen op één tijdperk, maar eerder het algehele uiterlijk laten zien van een stad die vandaag de dag geëvolueerd is.“ Het resultaat is harmonieus en is bekroond met verschillende prijzen, waaronder de Duitse prijs voor landschapsarchitectuur.
