De Sint-Lucas Hogeschool voor de Kunsten door Atelier Kempe Thill

De Sint-Laurentius Kunstschool is gebouwd vlak naast de monumentale Sint-Laurentiuskerk in Antwerpen. Deze kunstschool, ontworpen door Atelier Kempe Thill, doet denken aan een museum. Tegelijkertijd hadden de architecten het idee om een nieuwe, eigentijdse school te bouwen die bestand is tegen verschillende uitdagingen.

In de 19e eeuw hadden kunstscholen vaak de vorm van klassieke paleizen om het publieke karakter van de kunsten te vieren. Sinds de 20e eeuw is de architectuur van deze scholen minder monumentaal geworden, omdat de scholen minder elitair en dus minder prestigieus zijn. In plaats daarvan vroegen lagere budgetten en een groeiende belangstelling om functionelere gebouwen. In het geval van de Sint-Lucas Hogeschool in Antwerpen was het budget ook laag, maar de opdrachtgever wilde een complex ruimtelijk programma. Om hier recht aan te doen, hebben de architecten van Atelier Kempe Thill het concept van de kunstschool heroverwogen en gereorganiseerd. Het resultaat is een modern gebouw dat zeer goed is voorbereid op de uitdagingen van de 21e eeuw.

De Sint-Lucas Hogeschool voor de Kunsten in Antwerpen had niet alleen een laag bouwbudget, maar moest ook gedeeltelijk geïntegreerd worden in een bestaand gebouw. De architecten kozen voor minimalisme en het beperken van eisen om tot een ontwerp te komen. In samenwerking met de verschillende gebruikers van het instituut ontwikkelden ze een gebouw dat eigentijdse condities biedt voor kunstzinnige vorming.

Het doel was om met het gebouw zowel het opleidingsproces als het instituut zelf te reorganiseren en voor te bereiden op de uitdagingen van de 21e eeuw. De volgende twee vragen stonden hierbij centraal: Hoe kan het ontwerp interdisciplinair werken stimuleren en inspireren tot het creëren van kunst? En hoe kan het ontwerp het publieke karakter van het instituut versterken en de school openstellen voor de stad?

Nadat de Rotterdamse studio Kempe Thill in 2016 met haar ontwerp de uitgenodigde prijsvraag won, werkte zij samen met gebruikers en de opdrachtgever om het project binnen slechts 36 maanden te realiseren. Het uitgangspunt voor het projectontwerp was de verbouwing van een bestaande verpleegschool uit de jaren 1950. Dit gebouw was nog in goede staat, maar bood alleen kleine en inflexibele ruimtes. De studio koos daarom voor een gecombineerde strategie van gedeeltelijke verbouwing, gedeeltelijke renovatie en gedeeltelijke sloop om ruimte te creëren voor een omvangrijke nieuwe uitbreiding van het instituut.

Het voormalige hoofdgebouw langs de straat en de zijvleugels bestaan nog steeds. Twee kleinere collegezalen aan de tuinkant moesten worden afgebroken. Het zwaartepunt van de verbouwing lag op de begane grond van de voormalige verpleegschool. Bijna alle niet-dragende en gedeeltelijk dragende muren werden verwijderd om ruimere, flexibele ruimtes te creëren. Hierdoor kreeg de school ook een openbaar karakter. Er werd ook een nieuwe gevel aan de straatkant toegevoegd, waardoor een sterke visuele interactie tussen de straat en de school ontstond.

Functies zoals de openbare kunstbibliotheek en een tentoonstellingsruimte werden langs de straatgevel geplaatst om de interactie met het publiek en de stad te maximaliseren. In de centrale zijvleugel is een studentenrestaurant gecreëerd, dat dienst doet als gemeenschapscentrum en een visuele verbinding creëert met de groene binnenplaats en de entreehal. Daarnaast is er een grote fotostudio gecreëerd op het dak van de bestaande school. Voor deze studio was het nodig om het bestaande dak gedeeltelijk te verwijderen om hogere en flexibelere ruimtes te creëren.

Aan de tuinkant van de bestaande school is een nieuw studiogebouw toegevoegd. Het biedt flexibele en inspirerende ruimtes. Als relatief groot volume moest het zorgvuldig worden geïntegreerd in de stedelijke structuur van het blok uit het begin van de 20e eeuw. Om dit te bereiken is het bouwvolume gedeeltelijk in de grond verzonken zodat het niet te hoog is. De open glazen gevels hebben een licht effect en zoeken samen met de metalen gevel een dialoog met de naburige Sint-Laurentiuskerk en de bakstenen gebouwen in de omgeving.

Het project was bedoeld om de omstandigheden voor kunstonderwijs te optimaliseren. Hiertoe overtuigde Atelier Kempe Thill de gebruikers om het gespecificeerde ruimteprogramma te heroverwegen. Uiteindelijk leidde dit tot een fundamentele verandering in het opleidingsconcept en de ontwerpspecificaties, met name voor het ateliergebouw: in plaats van de oorspronkelijk vereiste gescheiden ruimtes biedt het nu open, muurloze plateaus van maximaal 930 vierkante meter, die maximale flexibiliteit en onverwachte toepassingen mogelijk maken. Verplaatsbare scheidingswanden van 2,2 m x 2,2 m x 0,5 m maken verschillende kamerconfiguraties mogelijk en kunnen met een lift over de verdiepingen worden getransporteerd.

De ramen van de Sint-Lucas Hogeschool voor de Kunsten zijn ontworpen om zoveel mogelijk daglicht binnen te laten. Dit vult de grote ruimtes met natuurlijk licht. Daarnaast bieden de ramen uitzicht op de lucht en de boomtoppen, wat een hermetisch karakter voorkomt. De meeste ramen zijn horizontaal aan de bovenkant van de muur geplaatst. Maar op de begane grond is er ook een 14 meter breed raam van vloer tot plafond dat uitzicht biedt op de groene binnenplaats.

Om het budget te respecteren, zocht Atelier Kempe Thill naar een economisch systeem voor de constructie van het ateliergebouw. Het uitgangspunt was het ongebruikelijke idee om het huis te bouwen als een parkeergarage met meerdere verdiepingen: Vloeren van massief, gepolijst beton en een constructief systeem met een minimum aan kolommen, dragende gevels en uitkragende muren in de hoeken maken het mogelijk om de structuur tot een minimum te beperken en hoekkolommen te vermijden.

De architecten ontwierpen het ateliergebouw van de kunstschool ook van binnen naar buiten om de interne logica over te brengen op de buitengevel. De glazen plint en glazen dakranden geven het een speciaal, transparant karakter. De vaste beglazing, die tot 5,3 meter lang en tot 2,3 meter hoog is, vormt horizontale dakbanden.

Al met al draagt de Hogeschool voor de Kunsten Sint Lucas bij aan de discussie over de toekomst van kunstopleidingen. Het ondersteunt gezamenlijke werkmethoden, biedt een flexibele toekomst en moedigt onverwachte vormen van expressie aan. Als openbaar gebouw met een bibliotheek en expositieruimte en tweejaarlijkse tentoonstellingen nodigt de school een groot publiek uit. Met haar indrukwekkende, onverwachte ruimtes en transparanties heeft de school haar eigen manier gevonden om zichzelf publiekelijk te representeren en tegelijkertijd de interactie met de stad te stimuleren.

Overigens laat ook het KMSKA Museum in Antwerpen zien hoe een ongebruikelijke uitbreiding eruit kan zien als het gaat om de toekomst van kunst.