„De IBA Basel is de IBA van de toekomst“

Als IBA in het drielandenpunt van Duitsland, Frankrijk en Zwitserland is IBA Basel 2020 de eerste grensoverschrijdende en dus internationale bouwbeurs. Met haar hulp zijn er op politiek, institutioneel, ruimtelijk en cultureel niveau nieuwe grensoverschrijdende verbindingen tot stand gebracht die het metropolitane gebied Basel nog dichter bij elkaar hebben gebracht. Hun weg was niet altijd gemakkelijk, een avontuur voor alle betrokkenen. Waarom was het desondanks de moeite waard? We stelden deze vraag in vier interviews met oude IBA-medewerkers. Onder hen was Jean Rapp, directeur-generaal van het Agence Départementale d’Aménagement et d’Urbanisme du Haut-Rhin (Adauhr).

Jean Rapp, welke hoop en verwachtingen had de Franse kant van de IBA Basel?

Lange tijd werd het Franse deel van de agglomeratie beschouwd als het arme deel van de regio. De economische dynamiek van Bazel en vooral de economische macht van Duitsland laten weinig ruimte voor ontwikkeling in andere gemeenten. Deze worden vaak alleen gezien als woongebieden. Toen de IBA Basel werd aangekondigd, was het duidelijk dat de agglomeratie niet langer zou functioneren binnen het kader van drie verschillende organisaties en paradigma’s die specifiek waren voor elke cultuur, elk land. Het ging er veeleer om anders te durven denken, ten voordele van iedereen, zonder de boter van het brood van de ander te halen. „Alleen ga je sneller. Samen kom je verder,“ zegt een Afrikaans spreekwoord. Het gezegde illustreert het uitgangspunt en de filosofie van grensoverschrijdende samenwerking in de Drielandenregio.

Zou u de IBA Basel omschrijven als een avontuur voor degenen die bij het project betrokken zijn?

Hoewel grensoverschrijdende samenwerking in de agglomeratie niets nieuws is, was de IBA Basel – het samenbrengen van drie landen, drie culturen en verschillende talen – een groot avontuur. Officieel zijn er twee talen, maar in werkelijkheid is de agglomeratie meertalig en zelfs het standaard Duits van de federale overheid verschilt van het Alemannisch, Schwiizerdütsch of zelfs Baseldütsch.

Planningsprocessen, stadsplanning, architectuur en het beheer van openbare ruimten, vooral het openbaar vervoer, zijn in de drie landen zeer verschillend en moeten nog worden geharmoniseerd. Er moet ook rekening worden gehouden met verschillende culturele en landschappelijke omstandigheden. Hiervoor moet een nieuw stedelijk model worden bedacht dat innovatief is en door iedereen wordt geaccepteerd. De veranderingen moeten worden ontworpen voor de lange termijn en de bevolking moet bij deze processen worden betrokken. We moeten top-downbenaderingen vermijden en grensoverschrijdende instrumenten voor samenwerking vinden.

„De IBA Basel is gericht op duurzame ontwikkeling“

Wat kenmerkt de IBA Basel volgens u?

Enerzijds natuurlijk dat het de eerste IBA is die in drie landen actief is. Dit zijn drie verschillende culturen met een zeer sterke ambitie om een gemeenschappelijke bestemming te creëren voor een gebied dat eeuwenlang verdeeld is geweest door de geschiedenis. Naar mijn mening is de IBA Basel ook de eerste IBA die geen IBA van herovering of wederopbouw is. In deze regio lijkt aan de oppervlakte alles in orde. Deze IBA is veel subtieler dan andere projecten die met zeer grote budgetten – voornamelijk van de deelstaten en de federale overheid – zijn ondersteund. Het doel van onze IBA is om een gemeenschappelijke identiteit op te bouwen en de bevolking en vertegenwoordigers te laten zien dat de toekomst en levenskwaliteit van deze regio niet ten koste kan gaan van een land, een district of zijn inwoners.

De IBA Basel krijgt herhaaldelijk kritiek omdat ze de Duitse IBA’s niet kan bijbenen. De IBA wordt ervan beschuldigd te weinig bouwactiviteiten te hebben. Wat vindt u van deze kritiek?

De kritiek, die vooral van Duitse intellectuelen en onderzoekers komt, is volkomen terecht. Deze IBA is anders en naar mijn mening waarschijnlijk de IBA van de toekomst. Het is een IBA die zich meer richt op collectieve intelligentie, synergieën en populatiedynamiek dan op overvloedige financiële middelen. De IBA Basel is gericht op duurzame ontwikkeling in de zin dat het een sociaal project voor de bevolking is en geen indrukwekkend project gebaseerd op een welvaartsstrategie. Het is een uitdagend en complex proces – vooral als het grensoverschrijdend wordt bekeken.

„We hebben projecten nodig om vooruit te komen“

Welk IBA Basel-project belichaamt volgens u de doelstellingen van IBA Basel 2020 en waarom?

Voor mij is het een klein project dat ik bijzonder representatief vind: de herinrichting van het Domaine Haas in Sierentz. Met het mediacentrum en de culturele en landschappelijke elementen laten de sponsors van het IBA-project zien dat het mogelijk is om lokale projecten uit te voeren en tegelijkertijd na te denken over hun impact op de hele agglomeratie. Het recreatiegebied, dat Franse, Duitse en Angelsaksische cultuur combineert, straalt het beeld uit van een open, verbonden en gastvrije regio.

Voor welke uitdagingen staat de regio nu tijdens de stabilisatie? Hoe kan dit worden bereikt?

Naar mijn mening moeten we een thema vinden dat gekozen vertegenwoordigers en de bevolking in staat stelt om samen te blijven denken. We geloven vaak alleen wat we zien. Als we willen dat deze IBA een echt, blijvend succes wordt, moeten we lering trekken uit deze tien jaar van reflectie en deze vertalen in een sterk, symbolisch project. In de loop van de IBA moeten we de twijfelaars overtuigen en tegelijkertijd zoveel mogelijk mensen laten zien dat we moeten samenwerken in de regio Bazel. Ik geloof niet in een datum of een instelling, maar eerder in een gemoedstoestand. Maar om vooruit te komen hebben we projecten, dialoog en concrete acties nodig.

„Het gaat om de wereld waarin we leven“

Tijdens de coronaviruscrisis haastten veel Europese landen zich met individuele maatregelen. IBA Basel staat voor grensoverschrijdende samenwerking. Hoe werkte het crisismanagement in de tri-nationale metropoolregio? Zijn de resultaten van de indeling merkbaar tijdens de crisis?

Ik werk in Colmar (F) en woon in Huningue (F). Tijdens de lockdown in Frankrijk moest ik in Huningue blijven, dat aan de Rijn ligt en dicht bij de Novartis-campus in Basel. Het was een erg vreemde en frustrerende situatie – vooral voor iemand die heeft leren fietsen in de straten van Basel en vaak wandelt op de hellingen van de Hochblauen.

Het was een unieke situatie. Maar ik zal de vrijgevigheid van Duitsland en Zwitserland niet vergeten, die levens hebben gered door Franse patiënten op te nemen. Dus ja, als je in het centrum van een internationale agglomeratie woont, is het verschil duidelijk merkbaar als de grenzen plotseling gesloten zijn. Natuurlijk gaat het niet alleen om de IBA, maar om de wereld waarin we leven. Het doel voor het komende decennium moet zijn om concrete actie te blijven ondernemen om vooruitgang te boeken en een echt territoriaal project te realiseren dat is ontworpen voor de inwoners.

„Pragmatisme moet doorgaan“

Concluderend: Is het „IBA“-avontuur de moeite waard geweest?

Ik benadruk nogmaals dat avonturen en ervaringen onontbeerlijk zijn, al was het maar omdat ze nieuwe wegen voor ons openen. Ze herinneren ons er ook aan dat mensen concrete acties nodig hebben om een ambitieus project aan te pakken.

De toekomst van de agglomeratie en de bouw van een nieuw stedelijk model vereisen gezamenlijke processen en experimenten. Hun toekomst hangt af van concrete vooruitgang die voor iedereen zichtbaar moet zijn. In dit opzicht moet het pragmatisme dat Duitsers, Zwitsers en Elzassers na aan het hart ligt, worden voortgezet.

Jean Rapp is sinds augustus 2017 directeur-generaal van het Agence Départementale d’Aménagement et d’Urbanisme du Haut-Rhin (Adauhr).

Waarom zijn we een IBA Basel-serie begonnen? Je kunt er hier meer over lezen.

Alle artikelen over de IBA Basel 2020 vind je hier.