De Erasmusbrug – een icoon voor Rotterdam

Rotterdam staat onder andere bekend om zijn gevarieerde architectuur. Een van de meest opvallende gebouwen en een herkenningspunt van de stad is de Erasmusbrug van Ben van Berkel, een van de oprichters van UNStudio. Vanwege de ongebruikelijke vorm, waardoor de brug sierlijk over de Maas slingert, wordt hij door de lokale bevolking liefkozend „De Zwaan“ genoemd.

Na zes jaar plannen en bouwen werd de Erasmusbrug op 6 september 1996 officieel geopend door Koningin Beatrix. De brug is de laatste noord-zuidverbinding voor de haven van Rotterdam en de Noordzee en neemt daardoor een bijzondere positie in binnen de stedelijke constellatie van de stad. Voor deze locatie had de stad niet alleen een verbinding tussen twee wijken voor ogen, maar wilde ze ook een icoon dat de stad een nieuwe identiteit zou geven.

Van Berkel beschrijft het ontwerpproces als moeilijk, maar zag de grote kans die voor hem als nieuwkomer in deze taak lag. Hij maakte schetsen op bijna twaalf locaties om de verschillende perspectieven van de brug weer te geven. Voor hem moest de brug de geschiedenis van Rotterdam, de robuustheid van de haven en de verschillende kwaliteiten van het noorden en zuiden van de stad, die door de brug bij elkaar worden gebracht, verenigen. De verschillende studies resulteerden in een brug met uitstraling, een landmark.

De Erasmusbrug valt op door de 139 meter hoge pyloon. De asymmetrische vorm met een beugelconstructie van hemelsblauw staal en de 40 lange kabels symboliseren de „mobiele krachten“ van de stad en de vele stedenbouwkundige, constructieve en architectonische overwegingen die het ontwerpproces begeleidden. In alle studies streefde Van Berkel naar het idee van een enkele pyloon om de beweging van noord naar zuid te versterken. Deze was oorspronkelijk ontworpen om aanzienlijk hoger te zijn. In samenwerking met het ingenieursbureau Gemeentewerken Rotterdam werd hij echter verkleind en met een boog verlengd om de volledige lengte van 802 meter te kunnen dragen. Desondanks was ’s werelds krachtigste drijvende kraan van dat moment, de Thialf, nodig om de pyloon op te bouwen.

Maar het is niet alleen de pyloon die de Erasmusbrug tot een bouwwerk van superlatieven maakt. De geïntegreerde basculebrug met een overspanning van 89 meter is de grootste en zwaarste in zijn soort in West-Europa. Hij is nodig zodat ook schepen de haven kunnen binnenvaren die vanwege hun hoogte niet onder de Zwaan door kunnen. In totaal weegt de Erasmusbrug ongeveer 6.800 ton.

In november 1996 werden sterke trillingen waargenomen op de tuien van de Erasmusbrug. Deze deden zich voornamelijk voor wanneer regendruppels bij bepaalde windomstandigheden langs de kabels naar beneden liepen. Om dit probleem te verhelpen werden achteraf dynamische trillingsdempers aangebracht, waardoor de bouwkosten stegen tot ongeveer 170 miljoen euro. De details van de Erasmusbrug werden holistisch behandeld. Te beginnen met de vijf verschillend gevormde betonnen pijlers, via de leuningen en bordessen naar de beton- en staalverbindingen. Van Berkel hechtte veel belang aan de materialisatie en afwerking van elk onderdeel.

Om de meervoudige identiteit van het bouwwerk als stedelijk artefact te benadrukken, werd een lichtplan opgesteld om de brug als het ware de finishing touch te geven. s Nachts is de verschijning van de brug beperkt tot een silhouet. Speciale verlichting verlicht de Erasmusbrug dan van binnenuit, zodat de gebundelde kabels steil uit het water lijken te steken als een gedematerialiseerd beeld van zichzelf overdag.

Van Berkel slaagt erin om de wens van politici voor een icoon voor Rotterdam te vervullen. Hij beschrijft de realisatie van het ontwerp van de Erasmusbrug echter als veel meer: „Lange tijd ging architectuur vooral over het maken van beelden, provoceren of politiek betrokken raken. Maar architectuur gaat niet over het maken van iconische beelden, maar over hoe een bouwwerk kan communiceren met zijn gebruikers. Vaak kan dit op een heel persoonlijk niveau zijn. In onze branche wordt veel nadruk gelegd op hoe een project direct wordt ontvangen door journalisten, designblogs, vakgenoten en de online gemeenschap. Maar na zoveel jaar is publieke kwaliteit zoveel belangrijker.“

De stelling dat het de menselijke reactie op architectuur is die de kwaliteit ervan kan veranderen, wordt in het geval van de Erasmusbrug ondersteund door de koosnaam: „De Zwaan“. Dit is een interpretatie van het publiek en maakte nooit deel uit van het idee van de architect. In feite is de boog geen puur visueel idee, maar een gevolg van de constructie van de brug. De verhouding tussen de hoogte en de lengte van de brug is ongebruikelijk en de schuine vorm creëert een gebogen kracht in een boogachtige structuur die de enorme lengte van de brug ondersteunt.

Dat de Erasmusbrug architectuur voor de mensen is, wordt op het laatst duidelijk wanneer het oriëntatiepunt een evenementenlocatie wordt. Het is onderdeel van de jaarlijkse Rotterdamse Havendagen, die worden gevierd ter ere van de grootste zeehaven van Europa. De Rotterdam Marathon loopt ook over de Zwaan, Nederlands grootste hardloopevenement. De Erasmusbrug is ook te zien geweest in Hollywoodfilms en is de locatie voor de Red Bull Air Races en zelfs etappes van de Tour de France.

Bij een bezoek aan Rotterdam staat de Erasmusbrug zeker op het programma. Om een goed overzicht te krijgen van de twee verbonden delen van de stad is een fietstocht vanuit het centrum over de brug naar de futuristische Kop van Zuid en de historische Delfshaven een geweldige manier om de stad te leren kennen.

Huidig project van UNStudio: Een dubbele torenflat genaamd STH BNK wordt gebouwd in Melbourne door UNStudio en Cox Architecture.