Bezoekerscentrum Prinsenpark door Jan Vermeulen en Tom Thys

In samenwerking met Tom Thys Architecten ontwikkelde Studio Jan Vermeulen een concept voor het entreegebied en de infrastructuur van het landschapspark „Prinsenpark“ nabij Antwerpen. Hiervoor ontwierpen ze een nieuw bezoekerscentrum ter vervanging van de verouderde bestaande gebouwen.

Prinsenpark: eerst koninklijk, nu duurzaam en wild

Het Prinsenpark is een landschapspark in Kempen-Noord bij Antwerpen. De site werd oorspronkelijk in 1880 aangelegd voor een koninklijk domein, dat nooit werd gebouwd. Nu is het park uitgegroeid tot een uniek natuurgebied met een duidelijke focus op natuurbeleving en een educatieve missie. In 2021 won het Prinsenpark de internationale Green Flag Award voor zijn duurzame visie, goede faciliteiten en brede aanbod aan educatie en activiteiten. Sinds de oprichting heeft het park in 140 jaar een unieke identiteit ontwikkeld. Opmerkelijk is de combinatie van de oorspronkelijke koninklijke, formele parkstructuur en de huidige wilde flora.

Het bos in het midden van het park heeft een bijna ovale vorm en wordt omringd door een pad. Een netwerk van paden slingert door de bomen, waarbij het uitzicht afwisselend dikker en dunner wordt. Aan de randen gaat het park deels over in de omringende bossen en velden, terwijl het op andere plekken scherp wordt afgebakend door gebouwen of wegen. Het Prinsenpark wordt echter gekenmerkt door zijn fascinerende „bocage“ landschap, dat zich uitspreidt rond het ovale bos. In Frankrijk verwijst bocage naar velden en weiden omzoomd door organisch gebogen heggen. In het noorden vormt een dijk de grens van het bos, de „Kastelsedijk“, die het landschap als een lange rechte lijn doorsnijdt. Hier bevindt zich ook het nieuwe bezoekerscentrum op de plaats van een voormalig heidegebied.

Een eenvoudig, mooi, praktisch ensemble

Het nieuwe bezoekerscentrum van Studio Jan Vermeulen en Tom Thys Architecten is een ensemble van twee langwerpige gebouwen met zadeldaken. Ze zijn gebaseerd op de 18e-eeuwse boerderijtypologie die in dit gebied gebruikelijk was voor de ontginning van de voormalige heidevelden. De houten lambrisering versterkt de indruk van een landelijk gebouw.

De twee volumes van het centrum zijn zo uitgelijnd dat ze een grote binnenplaats vormen die ten dienste staat van de boswachters. Royale dakoverstekken creëren een beschutte entree en buitenruimte of buitenwerkplek.

De architecten willen een gelaagde relatie creëren tussen het project en het omringende landschap. Dit aspect wordt versterkt door middel van nieuwe paden, open plekken, kanalen en regenwaterretentiegebieden, waardoor het project op verschillende manieren in de omgeving wordt verankerd.

Het eerste gebouw, het bezoekerscentrum, omvat kantoren, een kantine en kleedruimtes voor het parkpersoneel naast faciliteiten voor bezoekers. Het tweede, kleinere, L-vormige gebouw huisvest de depots en werkplaatsen van de boswachters, met toegang tot de binnenplaats. Een rij gegalvaniseerde stalen hekken definieert een flexibele overdekte ruimte voor de opslag van bosbouwmateriaal, die grotendeels open is naar de binnenplaats.

Eenvoud en verfijning voor een beperkt budget

Ondanks het lage budget voor het bezoekerscentrum Prinsenpark werd een intelligent, flexibel ensemble ontwikkeld. De bouwelementen waar bezoekers mee in aanraking komen, kregen daardoor een hoger detailniveau en een zekere verfijning. Dit is bijvoorbeeld te zien in het ontwerp van de grote V-vormige dakgoot van het hoofdgebouw in tegenstelling tot het eenvoudige onbehandelde dak van aluminium golfplaten van beide gebouwen.

Maar ook in de eenvoud van de kamers en hallen van witte betonblokken – ze vormen de robuuste en neutrale achtergrond voor de activiteiten in het park. De met hout beklede lichte wanden, op maat gemaakte deuren en ramen en het ingebouwde meubilair in diepblauwe, groene en paarse kleuren vormen een subtiel contrast met de betonblokken.

Inzicht in de drukte van het Prinsenpark

Als een allegorie op het koninklijke maar wilde landschap van het Prinsenpark combineert het nieuwe project elementen van de lokale bouwcultuur in de plattegrond met de formele plattegrond van een landhuis. Studio Jan Vermeulen en Tom Thys Architecten ontwierpen een enfilade van kamers en zalen in de lengte onder het zadeldak voor het bezoekerscentrum. Er is een dakprojectie langs het gebouw naar het ovale bos. Dit creëert niet alleen een overdekte buitenruimte voor bezoekers, maar dient ook als zonwering voor de grote kamers langs de hoofdgevel.

Door een opeenvolging van grote kamers en kleinere ruimtes daartussen te creëren, maakt de enfilade een verscheidenheid aan gebruik mogelijk, waarbij verschillende ruimtes verschillende activiteiten kunnen huisvesten. Grote raam- en deuropeningen verbinden de informatiebalie, de receptie en de trainingsruimte met de kantoren, de personeelskantine en de centrale binnenplaats. Op deze manier zijn de operationele activiteiten van Prinsenpark ook zichtbaar en beleefbaar voor bezoekers.

Een evenwichtig ecosysteem

Het project van Studio Jan Vermeulen en Tom Thys Architecten richt zich op geïntegreerde duurzaamheid op verschillende manieren. Verschillende bouwelementen zijn zo samengesteld dat ze gemakkelijk kunnen worden ontmanteld en hergebruikt. In dit opzicht functioneert het gebouw als een duurzame materialenbank voor de toekomst en voldoet het nog steeds aan de passiefhuisstandaard. Watermanagement wordt gebruikt als educatief element en verbindt het project en het landschap door middel van een nieuw ecosysteem. De bestaande kanalen en sloten zijn omgevormd tot „wadi’s“ om een vijver- en infiltratielandschap te creëren waar flora en fauna kunnen gedijen. Dit geeft de biodiversiteit van de locatie een nieuwe impuls.

Bovendien wordt de weg van het water zichtbaar gemaakt voor bezoekers. Van het opgevangen regenwater in tanks en vijvers tot het zuiveren en filteren van het afvalwater in een onafhankelijk systeem tot het lozen van het water in het systeem van natuurlijke landschappelijke retentiegebieden. Daarnaast zijn er verschillende verblijfplaatsen voor dieren, zoals de lokale vleermuispopulatie, geïntegreerd in de gevel.

Het ensemble van gebouwen draagt zo bij aan de waarden en visie van het Prinsenpark. Het Prinsenpark is een van de zeldzame gebieden waar natuur, cultuur en recreatie met elkaar verweven zijn tot een bijzonder en evenwichtig ecosysteem.

De architecten van het bureau „llabb“ creëerden ook een bijzondere nabijheid tot de natuur met de houten hut „De Hermitage“.