Het administratiegebouw uit de jaren 1970 is gerenoveerd door C.F Moller Architects. Krediet: Mark Hadden
Direct aan het meer van Zürich werd een administratief gebouw uit de jaren 1970 gerenoveerd. De architecten kwamen met een opmerkelijke oplossing voor de gevel – we vroegen projectmanager Natalie Adelhoefer ernaar kort voordat het gebouw werd opgeleverd.
Je leest nu een interview uit onze uitgave van september 2024, toen het gebouw nog niet af was. Nu willen we je het eindresultaat laten zien.
Een leegstaand administratief gebouw uit 1974 op een toplocatie direct aan het meer van Zürich werd niet gesloopt, maar omgetoverd tot een modern, duurzaam kantoorgebouw. Het voldoet aan de Zwitserse Minergie-A norm. De nieuwe gevel zorgt ook voor meer licht in het interieur, energieopwekking via fotovoltaïsche panelen en schaduw voor de werkplekken. Een nieuw ingevoegd atrium verbindt de kantoor- en verhuurkantoren tot een communicatief geheel.
Baumeister: Mevrouw Adelhoefer, waarom was sloop uitgesloten voor de klant?
Natalie Adelhoefer: Het zou mogelijk zijn geweest om te slopen en opnieuw te bouwen op de locatie, maar een nieuw gebouw zou niet mogelijk zijn geweest met het huidige volume en de totale hoogte van het bestaande gebouw. Met andere woorden, de opdrachtgever zou in het nieuwe gebouw aanzienlijk minder bruikbare ruimte hebben mogen bouwen dan bij de renovatie mogelijk was geweest.
B: Houdt uw bureau zich veel bezig met het behoud van bestaande gebouwen?
N A: Ons bureau heeft een breed portfolio en we werken met alle typologieën en programma’s. In onze honderdjarige bedrijfsgeschiedenis kunnen we ook bogen op een aantal renovaties. Bouwen in bestaande gebouwen, met name transformatieprojecten, is een zeer belangrijk onderwerp, vooral met het oog op het behoud van hulpbronnen, het terugdringen van CO2 en het behalen van klimaatdoelstellingen. En het zal in de toekomst steeds belangrijker worden. Met andere woorden, we willen in de toekomst met meer renovaties en transformaties werken.
Duurzaamheid is een natuurlijke parameter in alle planningsfasen van ons kantoor. C.F. Møller Architects heeft zich ten doel gesteld om duurzaamheid een integraal onderdeel te maken van alle nieuwe projecten om zo elke klant te motiveren om duurzame componenten op te nemen in hun bouwprojecten. Aan het begin van een project wordt een eenvoudige en begrijpelijke screening uitgevoerd op basis van de ambities en doelstellingen van de klant en vergeleken met de kennis en ervaring van het bureau om een gemeenschappelijke doelstelling te formuleren.
Werken met bestaande gebouwen uit de jaren 1970, zoals de Bellerivestraße, biedt grote mogelijkheden om de klimaatdoelstellingen te halen. Het brengt echter ook uitdagingen met zich mee: in het project in de Bellerivestraße werd de fase van de sanering van verontreinigende stoffen aanzienlijk verlengd, omdat er veel meer asbest en andere verontreinigende stoffen werden aangetroffen dan aanvankelijk werd aangenomen. Een deel van de betonkwaliteit van de plafondspitsen, waaraan de nieuwe luifelconstructie en gevel werden bevestigd, moest ook worden verbeterd. Na de demontagefase bleek het bestaande gevelraster af te wijken van de planning en het gebouw had zich ook op één plek genesteld. Het werken met bestaande gebouwen is complex en kent een aantal vaste randvoorwaarden; de vrijheid van de architect is niet onbeperkt, het is geen blanco vel papier waarop je kunt gaan schrijven.
B: Toch was de inspanning duidelijk de moeite waard …
N A: In de Bellerivestrasse zijn we erin geslaagd om een bestaand gebouw zo te verbouwen en op te knappen dat het als kantoor gebruikt kan blijven worden en aan de duurzaamheidsnormen voldoet. Onze esthetische doelen, onze visie van een paviljoen in het park, zijn gerealiseerd met de modernere gebouwschil en een nieuwe transparantie en openheid. De huurders voelen zich comfortabel in het nieuwe oude gebouw en onze klant is blij dat hij het bestaande gebouw heeft kunnen behouden en upgraden. Onze doelstellingen als architecten om naast de esthetiek ook een groen gebouw te creëren, zijn ook bereikt. We konden ongeveer 86 procent van het bestaande beton behouden en de BIPV-energieopwekking dekt het grootste deel van de eigen elektriciteitsbehoefte van het gebouw. De groene terrassen helpen om water vast te houden bij hevige regenval.
B: Welke rol speelt zonne-energie in uw kantoor?
N A: Je zou misschien zo ver kunnen gaan om te zeggen dat we gespecialiseerd zijn in het werken met BIPV in onze projecten. In ieder geval hebben we tien jaar ervaring op dit gebied. Een van onze eerste projecten waarin zonne-energie, gebouwgeïntegreerde fotovoltaïsche modules (BIPV) in het gevelontwerp centraal staan, is de Copenhagen International School in Kopenhagen (2013 – 2017). Hier werden ongeveer 12.000 zonnepanelen geïnstalleerd, die ongeveer de helft van het jaarlijkse elektriciteitsverbruik dekken. Dit komt overeen met het energieverbruik van ongeveer 70 eengezinswoningen.
Sindsdien onderzoeken we de mogelijkheid om in al onze projecten met zonne-energie te werken.
Een van onze huidige projecten met BIPV, dat momenteel in aanbouw is, is het nieuwe hoofdkantoor van Hyp Bank in Berlijn. Net als bij de Bellerivestrasse zie je pas op het tweede gezicht dat er geïntegreerde fotovoltaïsche panelen in de gevel zitten. Bij het Federale Ministerie voor Milieu – een ander van onze Berlijnse projecten – wordt de integratie van PV in de gevel ook onderzocht.
B: U hebt een uitstekende oplossing gevonden om zonwering en energie-input te combineren …
N A: Dank u, we zijn erg blij met de positieve feedback die we tot nu toe voor deze oplossing hebben ontvangen. We hadden het idee van de omliggende vrijdragende luifels, die energie opwekken aan de schuine bovenkant en tegelijkertijd zorgen voor effectieve externe zonwering met hun diepte van 1,8 meter aan de gevel, al tijdens de wedstrijdfase. Dit concept bleek goed te zijn in het verdere verloop van de planning en bouwfysische analyses. Dankzij de helling konden we ongeveer 20% meer oppervlakte voor de PV-panelen genereren in vergelijking met een verticale bedekking van de plafonduiteinden met PV-panelen. Er was geen extra externe zonwering nodig, wat moeilijk zou zijn geweest gezien de locatie en de windsnelheden boven het meer van Zürich. Interne bescherming tegen verblinding was hier voldoende.
B: Waren er hindernissen bij de ontwikkeling van de gevel?
N A: De ontwikkeling van het BIPV-concept voor het Bellerivestrasse project ging niet zonder hordes, maar we hadden een constructieve dialoog met onze klanten en de juiste specialisten aan boord. De ontwikkeling van PV-technologie gaat snel en in een planningsproces dat meerdere jaren duurt, is het onzeker welke mogelijkheden er zullen ontstaan als gevolg van nieuwe ontwikkelingen. Er gebeurt veel in de ontwikkeling van PV in een kalenderjaar.
Voor dit project wilden we gestructureerd glas gebruiken aan de bovenkant (glas-glas PV-modules), dat het licht breekt en een zwevend effect genereert. Dit was een echo van de glinstering op het wateroppervlak van het Meer van Zürich. Door het onregelmatige oppervlak van het getextureerde glas heeft vuil echter de neiging om zich op te hopen, waardoor het reinigen meer moeite kost en de efficiëntie van de PV afneemt. Bovendien wilden wij architecten werken met een uniform kleurenconcept, d.w.z. de boven- en onderkant van de luifels moesten in hetzelfde kleurenpalet blijven als de gevelelementen. De kleur vermindert ook de efficiëntie van de PV-panelen. In totaal hebben we het over een vermindering van de elektriciteitsopwekking van ongeveer 20 procent in vergelijking met conventionele zwarte zonnepanelen. Al met al moesten we als architecten heel wat overtuigingskracht aan de dag leggen om vast te houden aan het holistische kleur- en ontwerpconcept van de nieuwe gebouwschil. Tot overmaat van ramp was het gewenste getextureerde glas niet beschikbaar en moesten we een alternatief vinden, wat ons uiteindelijk lukte.
In het ontwikkelingsproces van de nieuwe gebouwschil moet ook worden vermeld dat er in twee rondes gevelmock-ups zijn gemaakt: met als doel kleuren, oppervlaktetexturen en technische uitvoeringsdetails te testen, beslissingen te vinden en de richting voor de uitvoering op grote schaal te kunnen bepalen. De mock-ups waren een belangrijke en doelgerichte methode in het ontwikkelings- en besluitvormingsproces voor de nieuwe gebouwschil. De mock-up werd ook kritisch bekeken door de autoriteiten en hielp bij het beoordelen van de gewenste esthetiek op locatie.
Gelukkig was de klant voorstander van onze keuze voor trapeziumvormige luifels. De stalen constructie van de luifels bleek duurder te zijn dan de 1700 PV-modules die aan de onderconstructie waren bevestigd.
B: Uw bureau bouwt in heel Europa. Is er een gebrek aan goede voorbeelden van succesvolle zonnearchitectuur in bijvoorbeeld Duitsland?
N A: De situatie verbetert, aangezien de meeste bouwverordeningen van de deelstaten nu PV voorschrijven voor nieuwe gebouwen, dus dit staat nu ook op de agenda voor grote bouwprojecten.
Tot nu toe vormden de bureaucratische hindernissen bij de bouw en exploitatie van BIPV een obstakel, vooral voor grote projecten. Op de middellange termijn zien we hier echter een positieve ontwikkeling. Bij een van onze projecten in Hamburg was de administratie van de PV-systemen een groot struikelblok. Dit heeft vooral te maken met fiscale problemen tijdens de verhuurperiode.
PV wordt al snel onaantrekkelijk voor projectontwikkelaars als de exploitatie te duur is. Er zijn nu bedrijven die zich hierin specialiseren en aanbieden om dit deel voor de gebouweigenaren over te nemen en de BIPV apart te exploiteren. Dit geval alleen al laat zien hoeveel bureaucratie er schuilgaat achter PV-systemen in Duitsland. Een andere bureaucratische hindernis in Duitsland is de goedkeuring van PV-modules in gevels, wat een verstandige locatie is voor PV in hoogbouw in binnenstedelijke gebieden, zoals ons project voor Berlin Hyp in Berlijn, vanwege de beperkte beschikbare dakruimte, die ook concurreert met biodiversiteitseisen, technische en andere toepassingen.
Voor elk onderdeel is een vergunning nodig in Duitsland. Voor BIPV-panelen is er geen algemene goedkeuring voor gevel-PV, vooral niet op het gebied van de hoogbouwrichtlijn. Dit betekent dat goedkeuring nodig is voor elk afzonderlijk gevelsysteem. Deze goedkeuringen zijn complex en nemen tijd in beslag. Dit maakt het voor de meeste bedrijven onaantrekkelijk, internationale PV-bedrijven schrikken ervoor terug en doen geen aanbiedingen, het loont gewoon niet.
Dit dunt de Duitse markt voor PV in gevels uit. De bedrijven bieden dan liever op projecten buiten Duitsland, omdat het proces in andere EU-landen veel eenvoudiger en minder bureaucratisch is.
B: Bouwt u ook hier in München?
N A: Er waren vergelijkbare hindernissen bij onze projecten in München. Hier konden we ook geen conventionele PV-systemen installeren vanwege het groendak. Hier hebben we als oplossing voorgesteld om de technische ruimtes te omsluiten met PV op het dak. De verticale PV-panelen zijn gecategoriseerd als een gevelcomponent, wat hetzelfde geval is als bij het project in Berlijn: goedkeuring is vereist.
BIPV lijkt nog steeds een nichemarkt te zijn in Duitsland. De vraag neemt geleidelijk toe, maar er zijn nog niet veel Duitse fabrikanten. De afschrijving van de systemen klopt ook niet altijd, vooral wanneer de installatie van PV-modules gepaard gaat met een complexe onderbouw.
De vragen werden gesteld door Sabine Schneider.
