15-minuten stad: Interview met Carlos Moreno

Het concept van de 15-minutenstad heeft wereldwijd sensatie veroorzaakt – van Parijs tot Portland – en staat voor een radicale reorganisatie van het stedelijk leven: korte afstanden, divers gebruik, sterke buurten. In dit interview legt Carlos Moreno uit hoe stedelijke ruimtes op een sociaal rechtvaardige manier kunnen worden ontworpen en waarom zijn visie veel meer is dan alleen stedenbouw – het is een culturele verandering.

Mijnheer Moreno, wat was het beslissende moment of het besef dat u ertoe bracht het concept van de 15-minutenstad te ontwikkelen? Was het een persoonlijke ervaring of een wetenschappelijke realisatie die u op dit pad heeft gebracht?

De 15-minuten stad combineert mijn wetenschappelijke en mijn gevoelige benadering.

Ik ben wetenschapper met een IT-achtergrond en raakte voor het eerst geïnteresseerd in steden tijdens de hausse van smart cities begin jaren 2000. Terwijl ik de organisatie van steden bestudeerde, jarenlang in Parijs woonde en door de hoofdsteden van de wereld reisde, observeerde ik de uitdagingen van het stadsleven, zoals lange pendeltijden, verkeersopstoppingen en beperkte toegang tot essentiële diensten. Ik werd me steeds meer bewust van twee dingen: de afnemende gezondheid en levenskwaliteit van stedelingen en de escalerende klimaatproblemen.
Om steden te begrijpen, moeten we naar het „grote plaatje“ kijken: de oorzakelijke verbanden tussen stedelijke levensstijlen, economische ontwikkeling, vervoer, klimaatverandering en het ongemak van bewoners… Eén ding is dan duidelijk: technologische hulpmiddelen zijn niet de juiste weg.

Ik was ervan overtuigd dat we een stedelijk model nodig hadden dat de ecologische, economische en sociale uitdagingen van de 21e eeuw aanging en dat gebaseerd was op duurzaamheid en menselijkheid. We moesten een duurzame langetermijnplanning opstellen en de fundamentele waarden van onze samenleving herdefiniëren. Dit leidde in 2016 tot het concept van de 15-minutenstad. In de afgelopen negen jaar is het concept geëvolueerd en hebben we het verder ontwikkeld als onderdeel van de leerstoel Ondernemerschap Territoriale Innovatie (ETI) aan de Universiteit van Parijs 1 Panthéon-Sorbonne. Het is geïmplementeerd in verschillende steden zoals Parijs en wordt nu wereldwijd erkend.

Uw concept van de 15-minuten-stad staat niet alleen voor infrastructurele verandering, maar ook voor culturele verandering. Hoe kunnen we mensen aanmoedigen om vraagtekens te zetten bij mobiliteits- en consumptiepatronen die zich in de loop van decennia hebben ontwikkeld en vrijwillig nieuwe levensstijlen aan te nemen?

In feite is een stad niet zomaar een plaats, maar een leefruimte. Er is een dynamische interactie tussen plaatsen en hun gebruik: De stedelijke organisatie beïnvloedt het gebruik en het gebruik beïnvloedt de organisatie van een stad. Vandaag de dag erkennen we collectief dat de koolstofintensieve praktijken uit het verleden niet langer duurzaam zijn, evenmin als de stedelijke organisaties die ze mogelijk maakten. Er zijn verschillende manieren om verandering te ondersteunen en aan te moedigen. De eerste is het vergroten van het bewustzijn van de voordelen van de 15-minutenstad, zoals het verbeteren van de gezondheid, het verminderen van de impact op het milieu en het versterken van de gemeenschapsrelaties. Dit helpt om de voordelen uit te leggen en een bewust verlangen naar verandering te creëren. Daarnaast kunnen stimulansen voor duurzame praktijken, zoals subsidies voor openbaar vervoer en fietsdeelprogramma’s, mensen motiveren om hun gewoonten te veranderen. Bovendien zal het betrekken van bewoners bij de selectie van ontwikkelingen door middel van participatieve democratie leiden tot een grotere acceptatie.

In veel steden is te zien dat goed ontwikkelde, leefbare wijken magneten worden voor rijkere bevolkingsgroepen, terwijl sociaal zwakkere groepen worden verdrongen. Hoe kan de 15-minutenstad op een sociaal rechtvaardige manier worden ontworpen, zodat deze niet onbedoeld bijdraagt aan het vergroten van de ongelijkheid?

De 15-minutenstad pakt ecologische, economische en vooral sociale kwesties aan. Om een stad om te vormen tot een 15-minutenstad is een alomvattend plan nodig dat alle wijken omvat, van de rijkste tot de armste. Dit vereist gerichte planning en beleid om inclusie te garanderen. Dit betekent onder andere prioriteit geven aan betaalbare huisvesting, gelijke toegang tot diensten en door de gemeenschap geleide ontwikkeling.

De 15-minuten stad kan ongelijkheden helpen verminderen door meer diensten, meer winkels en meer sociaal leven naar de achterstandswijken te brengen waar deze vaak het meest ontbreken.

Het concept van de 15-minutenstad is gebaseerd op een Europese stedelijke structuur met gevestigde buurten en een relatief hoge dichtheid. In hoeverre kan dit model worden overgebracht naar steden in andere delen van de wereld, bijvoorbeeld naar snel groeiende megasteden in Afrika of Azië of naar uitgestrekte buitenwijken in Noord-Amerika?

De 15-minutenstad wordt al over de hele wereld toegepast, niet alleen in Europa. Parijs is natuurlijk het bekendste voorbeeld van de 15-minuten-stad, maar ook andere steden over de hele wereld hebben het concept overgenomen: Busan (Zuid-Korea), Portland (Oregon, VS), Ottawa (Ontario, Canada) … Het concept is aanpasbaar aan verschillende stedelijke contexten: hoewel de concrete implementatie kan variëren, blijven de kernprincipes van nabijheid, diversiteit in gebruik en toegankelijkheid van toepassing. Als de stedelijke organisatie lijdt onder exclusieve zonering, is het een kwestie van het implementeren van een beleid voor gemengd gebruik. Als de dichtheid niet erg hoog is, moet je de afstand variëren, bijvoorbeeld tot 20 of 30 minuten … In megasteden kan het model worden aangepast om zelfvoorzienende buurten te creëren binnen grotere stedelijke gebieden, waardoor lange pendeltrajecten worden vermeden en lokale diensten worden verbeterd. Dit is het idee achter de „Complete Communities“ van Vancouver. In uitgestrekte buitenwijken kan de focus liggen op het creëren van gebieden met gemengd gebruik en het verbeteren van het openbaar vervoer om bewoners te verbinden met essentiële diensten.

Kunt u zich een toekomst voorstellen waarin het 15-minuten stadsmodel de wereldwijde standaard voor stedelijke ontwikkeling wordt? Welke sociale, economische en ecologische veranderingen op lange termijn verwacht u te zien als uw visie wereldwijd wordt gerealiseerd?

Aangezien het 15-minuten stedenmodel gericht is op het creëren van duurzamere, veerkrachtigere en meer mensgerichte stedelijke omgevingen, hoop ik echt dat de wereldwijde stedelijke ontwikkeling deze kant op gaat. Dit is een noodzaak als de planeet en onze steden over 50 jaar nog leefbaar moeten zijn … Als alle steden vandaag een verschuiving maken naar meer nabijheid voor meer duurzaamheid, kunnen we op de lange termijn belangrijke veranderingen verwachten. Op sociaal vlak zullen gemeenschappen meer met elkaar verbonden zijn, wat het saamhorigheidsgevoel bevordert en sociaal isolement vermindert. Op economisch gebied zullen lokale bedrijven floreren, waardoor werkgelegenheid wordt gecreëerd en de lokale economie een impuls krijgt. Op milieugebied zal minder afhankelijkheid van de auto leiden tot een lagere koolstofuitstoot, een betere luchtkwaliteit en meer groene ruimten.

Carlos Moreno is een Frans-Colombiaanse stedenbouwkundige en professor die in Parijs woont. Hij is vooral bekend als pionier van het concept van de 15-minutenstad, dat duurzaam, mensgericht stedelijk leven promoot. Hij is wetenschappelijk directeur van het onderzoekslaboratorium „Entrepreneurship Territory Innovation“ aan de IAE Paris Sorbonne, Universiteit Paris 1 Panthéon-Sorbonne, en is lid van de Académie des technologies.

Vertaald uit het Engels, voor het eerst gepubliceerd in topos 131: 15-minute city

Nog meer mobiliteit: U kunt artikelen vinden over innovaties, beste praktijken en de belangrijkste hefbomen in onze campagne Move to Improve.